حمام گنجعلیخان:

برای دیدار از گنجینة به یادماندنی مردم شناسی گنجعلیخان باید از سردر زیبای آن شروع کرد ، جایی که آجرهای ساده و نیلی ، حاشیه ای از سنگ مرمر ، نقاشیهای زیبای سردر ، مقرنس بندی زیبا ، نمای بیرونی سردر حمام را در جلوه ای زیبا و باشکوه به نمایش می گذارد و هر رهگذری را به درون ، فرا می خواند. بر سردر حمام ، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده ، کتیبة شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن ، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد:

«کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال 1020 ه.ق.)

با عبور از زیر این سردر زیبا و راهرویی غیرمستقیم ، که مانع از اشراف به درون حمام و حفظ گرمان آن می باشد ، و عبور از یک هشتی کوچک و درگاهی منقوش با حجاری پرندگان دریایی به فضایی بزرگ و دلپذیر می رسیم که نامش «رختکن» و نام دیگرش «سربینه» است که از فضاهای اصلی بناست. جایی که تمام توان سازندة آن متوجه فضاسازی عالی و باشکوه شده ، با بکارگیری نظمی کامل و ترکیبی مناسب از سطوح کاشیکاری پرنقش و نگار و رنگارنگ ، سنگهای مرمر ، سقف های کاربندی شده ، استفاده از صدای آب حاصل از فوران فواره ها و نورپردازی خاص ، فضایی دلنشین ، روح بخش و مسحورکننده ، آفریده است.

رختکن ، متشکل از یک فضای میانی وسیع با سقفی بلند و پرکار و غرفه های کوچکتر در گرداگرد آن است ، غرفه ها نیز حوضچه ای با فواره در مرکز خود جای داده اند. این غرفه ها از انتها به هم مرتبط هستند لذا رختکن ، باوجوداینکه فضایی یکپارچه جلوه می کند دارای گوشه هایی خلوت و تودرتو است که فضایی مناسب برای استراحت ، عبادت و گفتگو را عرضه می دارد. رختکن حمام با انواع زیراندازهای زیبا ، سارق های زردوزی شدة سنتی ، بقچه های کرباسی ، قطیفه ها و تن خشک کن های فراوان ، تزئین شده است.

آری این حمام قدیمی ، مشتریانی دارد ساکت وصبور و بی حرف ، انگار که روح دارند و زنده اند ، مشتریانی با لباسهای قدیمی ، یکی دراز کشیده ، یکی نشسته ، دیگری لباس از تن بیرون می آورد و آن دیگری ، آنقدر پاک و پاکیزه به نظر می آید که انگار از حمام و شستشویی گرم بیرون آمده است. آنها «مجسمه هایی» هستند که با «موم» و به دست پرتوان هنرمندان ساخته شده اند.

با گذر از راهروی طولانی و زاویه دار با سکوهایی در دو طرف هشتی میانی که ظروفی نظیر طشت ، تاس و وسایلی مانند لُنگ ، سدر ، حنا ، سینی های قدیمی ، شانه های سنتی ، آینه های زیبا ، سنگ پاهای قدیمی و وسایل تن شویی دیگر ، در آن خودنمایی می کند ، به فضایی بسیار جالب به نام «گرمخانه» می رسیم که چشم بیننده را مجذوب خود می سازد ، سمت راست ، کیسه کشان و دلاکان ، مشغول دلاکی هستند و آن سوی دیگر ، حوضی هشت ضلعی با ستونهای سنگی یکپارچه که دو به دو قرینه اند ، با طاقی زیبا و خیمه مانند و مجسمه هایی دیدنی جذابیت ویژه ای را به بیننده ، عرضه می نماید. «خزینة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در این بخش نیز از دیدنیهای آن می باشد.

در این حمام ، همه فضاها به بلوری تراش خورده می مانند و همچون جواهری نفیس ، جلوه می کنند. این خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلی آنها و نیز در طرح سقفها ، که از هندسه ای ناب پیروی می کند ، نمودار می گردد. سقفها اغلب کاربندیهای متنوع و جالبی دارند که این خود نظم درونی مجموعه را دوچندان می نماید و نشانی از «درونگرا بودن معماری سنتی ایران» می باشد.

نور فضاهای حمام ، به طریقی استادانه از سقف تامین شده ، به نحویکه نورگیرها معمولاً در مرکز ویا دورادور سقفهای پرکار جواهرگونه ، جای گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگی پیدا کرده ، جواهر سقف را نورانی تر نشان می دهد و سایه - روشن زیبایی بر روی آن ایجاد می کند. حوض آب زیر این نورگیرها نیز بر جلوة نورپردازی آن می افزاید. در نورگیرهای سقف ، برای ممانعت از اشراف و دید و تنظیم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده است تا نور خورشید را به داخل فضاها هدایت کند. بازی نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابیده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه دیگر ، از هم متمایز می سازد. گرمای این حمام به وسیلة «گلخن یا تون» تامین می شده است. از تون ، کانالهای «گربه رو»ی انشعابی به زیر گرمخانه حمام کشیده شده ، هوای داغ را از خود عبور داده ، کف آن را گرم می کرده است و هوای آلوده و زاید از طریق روزنه ها به بیرون هدایت می شد.

کاشیهای معرق ، هفت رنگ و کاشیهای خشتی ، با تصویر انسانی از زیباییهای ویژة این حمام می باشد. از دیگر نکات فنی و هنری این حمام می توان از چگونگی شبکة آبرسانی به خزینه ، گرمخانه ، سربینه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره های متعدد آنها ، نحوة گرم کردن هوای داخل حمام ، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها ، هشتی های میانی و سردرها ، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها ، ارتفاع زیاد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گیری از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی شد ، نام برد.

خانه بهادرالملک بردسیر:

خانه حاج درویش:

خانة معروف به حاج درویش در زمره منازل اعیانی است و علاوه بر منزل مسکونی دارای اصطبل , انبار و حمام می باشد. این منزل در زمرة ابنیة دو ایوانی و دارای اندرونی و بیرونی و یک حیاط مستطیل شکل است. دورتادور خانه را حصاری رفیع پوشانده و ورودی اصلی بنا در جبهة غربی است که آمدوشد از طریق یک هشتی صورت می گیرد. خانه فاقد تزئینات رایج و ظرافتهای معمول است. گچ بریهای سقف ایوانها نمونه ای تزئینات این بنا است که با طرح ترنج و سرترنج در قابهای مستطیل شکل اجرا شده است. این خانه در نیمة دوم قرن سیزدهم هجری بنا گردیده است.

خانه صادقی:

خانه والی میرحسینی:

راین:

قدمت و سابقه تاریخی راین به دوره ساسانی می رسد. مهمترین اثر تاریخی که گواهی به قدمت کهن این خطه قلعه یا ارگ راین است. این مکان با مساحتی حدود 20هزار مترمربع بعد از ارگ بم دومین بنای خشتی کرمان است.

نقشه قلعه تقریباً مربع شکل و دارای چندین برج در اطراف است. بنا را حصاری 10 متری دربرگرفته و تنها دارای یک ورودی در جبهه شرقی خود می باشد.

با اینکه راین در زمان ساسانیان شهر بزرگی نبوده ولی به واسطه موقعیت جغرافیایی مناسب هم اکنون از رونق بسیاری برخوردار است.

روستای میمند:

این مجموعه اثری شکوهمند از معماری - قدرت خلاقیت و آفرینش زیبایی ها را به نمایش گذاشته است.

بی شک روستای میمند یکی از باستانی ترین سکونتهای بشر در ایران و جهان است که از دوازده هزار سال پیش تاکنون همچنان پابرجاست و به حیات خود ادامه می دهد.

نقوش ده هزار ساله و سفالهای 6000 ساله از جمله مستندات مکشوفه ای هستند که تاریخ میمند را گواهی می دهد.

مجموعه ای از آثار بسیار قدیمی همچون خانه های صخره ای پراکنده - معبد اوستا قلعه و برجهای مختلف (مربوط به هزاران سال پیش) و ... وجود دارد که میمند را از یک روستا به یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل می کند.

کوشک رفعت الدوله:

مسجد و حسینیه شهر کهنه:

تزئینات بکار رفته در بنا را می توان به دو گروه آجرکاری و گچ بری تقسیم کرد. آجرکاری تنها در قسمت شرقی بام و تزئینات مقرنس گچی در بخش سردر ورودی و محراب وجود دارد.

مسجد و حسینیه شهر کهنه:

تزئینات بکار رفته در بنا را می توان به دو گروه آجرکاری و گچ بری تقسیم کرد. آجرکاری تنها در قسمت شرقی بام و تزئینات مقرنس گچی در بخش سردر ورودی و محراب وجود دارد.

مقبره پیرمرد خدا:

موزه سکه

ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلیخان بوده و در ضلع شمالی مطدان قرار گرفته است. این بنا بین سالهای 1007 الی 1035 به دستور گنجعلیخان حاکم کرمان ساخته شده است. تزئینات داخلی بنا گچ بری به شکل آجر کاذب می باشد. بند آجرها به رنگ اخرایی است. بنا دارای گنبد رفیعی می باشد و در رأس آن کلاه فرنگی قرار گرفته که بخشی از نور داخل را تأمین می نماید.

پلان بنا مربعی است و دارای 4 ایوان و 4 غرفه در اطراف می باشد. قوسها تیزه دار و طاقنما ضربی است. در کف بنا و در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی بنا می افزاید. سردر بنا کاملاً ساده بوده و تزئین آن آجرکاری گچی می باشد. در زمان تعمیرات بنا تعدادی سکة مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه می باشد. این بنا از سال 1370 همزمان با برگزاری بزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه مورد بهره برداری قرار گرفت.

سکه های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان , ساسانیان , عرب ساسانی , اموی , عباسی , گورکانی , تیموری , آل مظفر , آل مکرم , آق قویونلو , قراقویونلو , ایلخانی , صفوی , افشار , افاغنه , زندیه , قاجار , پهلوی و همچنین اسکناسهایی از قاجار و پهلوی در آن به معرض نمایش گذاشته شده است.

سکه شماره 2737: فوکاس روم شرقی (بیزانس)

تصویر فوکاس امپراطور روم شرقی روی سکه و در حاشیه نام وی قرار گرفته است.

پشت سکه , تصویر الهه ای که در دست راست وی عصای سلطنتی و در دست چپ وی صلیب عیسی مسیح که روی یک گوی قرار گرفته , دیده می شود.

فوکاس پادشاه امپراطور روم شرقی و همزمان با خسروپرویز بوده است.

سکه شماره 2144: ساسانی - اردشیر اول

روی سکه تصویر نیم تنة اردشیر اول ساسانی با تاج مخصوص و موها و ریش بافته شده و بلند دیده می شود و در حاشیة دور سکه القاب و نام شاه به خط پهلوی و به این صورت نوشته شده است: مزداپرست - خدایگان - اردشیر شاهنشاه ایران - آسمانی نژاد از ایزدان (نژاد از ایزدان آسمانی دارد).

پشت سکه , تصویر آتشدان مقدس که فاقد نگهبان و پاسدار می باشد و در دو سوی آتشدان نام اردشیر آمده است.

سکه شماره 2808: ساسانی - شاهپور دوم

بر روی سکه تصویر شاهپور دوم با تاجی بر سر دیده می شود و در حاشیة سکه نام و لقب او به خط پهلوی و به این صورت نوشته شده است: مزداپرست - خدایگان - شاهپور شاه ایران.

پشت سکه تصویر آتشدان مخصوص و نوشتة فروغ شاهپور به خط پهلوی به چشم می خورد.

سکه شماره 535: صفوی

در یک روی سکه لااله الاالله , محمدرسول الله , علی ولی الله در وسط و نام 12 امام در حاشیه قرار دارد. بر روی دیگر سکه نوشته شده است: سکه صاحبقران زد به توفیق حق طهماسب ثانی ضرب تبریز 1135

سکه شماره 9: عباسی

یک روی سکه متن لااله الله وحولا شریک له در وسط و در حاشیة داخلی , بسم الله ضرب هذاالدیناربالاهواز سنه اربع و عشرین و ثلثمانه (324) و در حاشیة خارجی , لله الامر من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المؤمنون بنصرالله دیده می شود. در طرف دیگر سکه متن الله محمد رسول الله الراضی بالله در وسط و در حاشیه الله محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و سوکره المشرکون قرار گرفته است.

سکه شماره 45: اموی

یک روی سکه متن لااله الله وحده لاشریک له در وسط و در حاشیة داخلی بسم الله ضرب هذاالدرهم بالبصره سنه احدی (101) دیده می شود. در پشت سکه متن الله احد الله صمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً احد در وسط و در حاشیه محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله وسوکره المشرکون.

سکه شماره 2708: روم

روی سکه تصویر امپراطور و پشت سکه تصویر دو نفر دیده می شود: هرکول که با یک دست گرز و با دست دیگر الهة فتح را به سربازی که روبرویش ایستاده است , می دهد. در دست سرباز یک نیزه قرار دارد.

سکه شماره 2783:

روی سکه تصویر شاهپور دوم و نام و القاب او به زبان پهلوی و همچنین تصویر آتشدان درحالیکه نیم تنة شاهپور در میان شعله های آتش قرار دارد و دو نگهبان در دو سوی آتشدان که به نگهبانی از آتش مشغولند و تاج شاهپور دوم را به سر دارند , دیده می شود. در وسط آتشدان به خط پهلوی - عادل - نوشته شده است.

سکه شماره 2682: اشکانی - فرهاد پنجم

بر یک روی سکه تصویر فرهاد پنجم و در دو سوی صورت او دو فرشته پیروزی (نیکه) دیده می شود. روی دیگر سکه تصویر ملکه نورا قرار دارد و نام او به خط یونانی در حاشیة سکه نوشته شده است.

سکه شماره 3100: ایلخانی - غازان محمود

روی سکه در پنح سطر به خط ایغوری القاب شاه و نام غازان محمود به خط کوفی دیده می شود. همچنین سه کلمه چینی در حاشیة سکه قرار دارد. پشت سکه در داخل یک ترنج الله - لااله الاالله محمد رسول الله و ضرب مراغه (محل ضرب) به چشم می خورد و در حاشیه تاریخ به این صورت نوشته شده است: شهر رجب سنه سبعمانه.

سکه شماره 2683: سلوکی - الکساندر بالاس

روی سکه شاه سلوکی الکساندر بالاس و پشت سکه تصویر زئوس نشسته بر روی صندلی و در حالیکه در یک دست تیر و در دست دیگر کمان دارد , به چشم می خورد.

خانه محمدخان میرحسینی:

در خیابان 17شهریورِ شهرِ راین ، کوچه ای وجود دارد به نام کوچه شهید روحی که از گذشته بواسطه اسکانِ بزرگان و خوانین محل به "کوچه خان ها" معروف است. در ابتدای این کوچه ، خانة محمدخان قرار دارد که متأسفانه درپی ساخت و سازهای جدید و تعریض کوچه ، بخشی از آن از بین رفته است. خانه محمدخان مانند سایر خانه های اعیانی این کوچه دارای حیاطی مشجر است که اتاقها در دو طرف حیاط واقع شده است. ساختمان اصلی به شکل Lاست که یکی از بازوهای آن متعلق به فضاهای خدماتی همچون انبار و آشپزخانه بوده که در سمت شرقی آن واقع اند و بازوی دیگر به فضاهای زندگی اختصاص داشته است. از نکات جالب توجه در این بنا ، وجود تالاری بر روی آکس گودال باغچه با دونیم ستون تزئین شده گچی است ، و در پس این تالار اتاقی است با سقف گردپوش برروی فیلپوشهایی که مربع اتاق را مبدل به هشتی برپای سقف نموده اند. ملک مذکور تحت مالکیت شخصی می باشد و مدارک ثبتی آن پس از طرح در جلسة شورای ثبت منطقه ای ، جهت طی مراحل قانونی و ثبت نهایی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

مقبره خواجه اتابک:

مقبره خواجه اتابک در محلة مشهور به پامنار بنا شده و از آثار اواخر قرن ششم هجری و مربوط به دوران سلجوقی می باشد. این بنا محل دفن "خواجه محمد اتابک" از رجال دوران سلجوقیان است. پلان بنا هشت ضلعی است که در داخل فضایی مربع داردو عنصر تزئینی غالب در این بنا گچبری است و سنگ محراب زیبایی در ضلع غربی آن نصب است و کتیبه هایی زیبا با خط کوفی دارد. تزئینات تمامی بنا با کاشیهای فیروزه ای مزین شده است.

حمام کابلی ها:

در خیابان دادبین شهر کرمان ، کوچه هجدهم و در جوار زیارتگاه شاه ورهرام ایزد حمامی از دورة قاجار به نام حمام کابلی ها وجود دارد.

حمام مذکور دارای راهروی ورودی ، رختکن ، غرفه های طرفین با ستونهای زیبای سنگی و تزئینات کاربندی و کاشیکاری در سقف و بدنه ، حوض سنگی هشت گوش در کف میانی فضای رختکن ، راهروی پیچ در پیچ منتهی به فضای گرمخانه ، غرفه ها و خزینه می باشد که در یک نگاه می توان آن را نمونه ای زیبا و کوچک از حمام مشهور گنجعلیخان در این شهر محسوب کرد که اکنون در مالکیت انجمن زرتشتیان کرمان است. مدارک مربوط به این بنای ارزشمند پس از ثبت در شورای ثبت منطقه ای حوزه جنوب شرق جهت طی مراحل تکمیلی و ثبت قطعی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

آتشکده دولت خانه:

بقایای قدیم ترین آتشکده شهر کرمان به نام آتشکده دولت خانه در خیابان صمصام ، کوچه مهدیه واقع است. برطبق کتیبة موجود در سالن آتشکده ، بنای مذکور به سال 1270 یزدگردی (برابر با سال 1901 میلادی و 1280 هجری شمسی) ایجاد شده است. این بنا دارای یک حیاط مرکزی و فضاهای پیرامون است که شامل بخشهای مختلف سالنِ آتشکده ، محل نگهداری آتش مقدس و مطبخ است که سایر فضاهای دیگر به نوعی در خدمت نیایشگران و فضای آتشکده بوده اند. در حیاط این بنا درختان کهنسالِ مقدسِ این آیین همچون سرو ، شمشاد و مورد به چشم می خورد. ملک مذکور در مالکیت انجمن زرتشتیان کرمان است که مدارک مربوط به آن پس از طرح در جلسه شورای ثبت منطقه ای حوزه جنوب شرق جهت ثبت نهایی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

خانه اسلامیت:

خانه اسلامیت متعلق به حاج آقا اسلامیت است که توسط پدر ابراهیم خان ظهیرالدوله ساخته شده و متعلق به اواخر دورة قاجار می باشد. طرح اولیه این خانه نیز مانند دیگر خانه های قدیمی دارای حیاط مرکزی می باشد که فضاهای زندگی و انبارها و آشپزخانه در اطراف آن و در لایه های مختلف قرار دارند.

با تعریض خیابان دو جبهه جنوب و قسمتی از حیاط مرکزی تخریب نگردیده است ولی باقیمانده ساختمان درحال حاضر قابل سکونت بوده و مورداستفاده قرار می گیرد. باقیمانده ساختمان که شامل دو جبهه شمالی و شرقی می باشد ، ازنظر تزئینات دارای ارزش می باشد. خانه به صورت یک طبقه و دارای کرسی می باشد. مهمترین بخش بنا جبهه شمالی ساختمان است که از اتاقهای دودری و سه دری و تالار مرکزی تشکیل شده است. خانه اسلامیت در جوار خیابان شهدای فتح آبادان (آلاشت) و از شرق و غرب به دو کوچه پنج متری منتهی می شود. درحال حاضر مالکیت ملک فوق خصوصی بوده و از آن به عنوان منزل مسکونی مورداستفاده قرار می گیرد. تعمیرات ساختمان توسط مالک بنا صورت گرفته است.

تکیه مدیرالملک:

تکیه مدیرالملک از بناهای دورة قاجار بوده و واقع در خیابان امام شهر کرمان می باشد بطوریکه ضلع جنوبی در امتداد خیابان امام و ضلع شرقی آن همجوار کوچه ای است که از خیابان امام تا بازار ادامه دارد.

تکیه دارای دو حیاط می باشد که در راستای شمالی - جنوبی امتداد دارند. حیاط اصلی بزرگتر بوده و در سمت شمال آن اتاقی ارسی دار و در پیش آن تالار مابین دو تختگاه وجود دارد که راه دسترسی اتاق و تالار از آن می باشد. امتداد این فضاها عمود بر امتداد حیاط است. ارتفاع این فضاها بیشتر از فضاهای اطراف حیاط است. برای تقسیم ارتفاع به تناسبات انسانی طاقچه ها در دو ارتفاع اجرا گردیده اند. نمای داخلی تالار آجربندکشی شده است. این بنا دارای ساختمان زیبایی در ضلع جنوبی توده که با تعریض خیابان ازبین رفته است. حیاط کوچک فضاهای خدماتی را بر گرداگرد خود دارد. راه دسترس به تکیه از درب داخل کوچه است که یک هشتی از نوع نگینی دارد که به دو حیاط راه دارد.

این بنا هنوز کاربری اصلی خود را دارد. تزئینات بنا در حیاط اصلی به صورت ترکیب آجرکاری با کاشی معقلی می باشد. علیرغم تخریب جبهه جنوبی اقدامات استحکام بخش و کف سازی و مرمت همچنان ادامه دارد.

کاروانسرای ابراهیم - سیرجان:

کاروانسرا دو ورودی دارد که یکی به بازار و دیگری به کوچه پشت کاروانسرا باز می شوند و در روبروی هم قرار دارند که ورودی کوچه دارای دو برج منحنی شکل است. این ورودی بیشتر برای ورود و خروج چهارپایان بکار میرفته است. ورودی بازار دارای تناسبات انسانی و هشتی با ارتفاعی در حدود 2طبقه است. حیاط دارای فضای سبز و آبنما می باشد. ساختمان از خشت خام در پایه ها و آجر در نما بنا شده است. حجره های این کاروانسرا اکثراً متروک شده اند ولی بعضی از آنها کاربری خود را حفظ کرده اند و بعضی دیگر بعنوان انبار کاربرد دارند.

این کاروانسرا تزئین خاصی ندارد و فقط در نمای رواقها ، آجرکاری ساده ای به چشم می خورد. مالکیت بنای فوق وقفی و نیم دیگر خصوصی است. اقدامات مرمتی به علت تعدد مالکیت در آن انجام نشده است.

کاروانسرای پاریز:

در جبهة غربی بخش پاریز از توابع شهرستان سیرجان ، کاروانسرایی وجود دارد به نام کاروانسرای پاریز. این کاروانسرا از جمله هفت کاروانسرای ایجاد شده توسط مرحوم آقاسیدهدایت سیرجانی کرمانی است که به روزگار قاجار در این بخش ایجاد شده است. این بنا از جمله کاروانسراهای برون شهری مسیر سیرجان - رفسنجان است که با پلان چهارضلعی ایجاد شده است و دارای قسمتهای مختلف ازجمله سردر ورودی ، اتاقهای استراحت نگهبانان ، غرفه ها ، ایوانها ، اصطبل ها و بخش شاه نشین می باشد. این بنا دارای مالک خصوصی است که مدارک آن پس از طرح در جلسة شورای ثبت منطقه ای حوزة جنوب شرق جهت طی مراحل قانونی و ثبت نهایی به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال شده است.

آستانه شاه نعمت الله ولی (ماهان):

هستة اولیه گنبدی منفرد بوده که در سال 840 ه.ق. و به دستور "احمدشاه دکنی" ساخته شده و به تدریج توسعه یافته است و 32000 مترمربع مساحت دارد و از چندین صحن تشکیل شده است.

ورودی امروزی از شرق است و اولین صحن آن اتابکی نام دارد که به صحن وکیل الملکی راه دارد. از این صحن به رواقهای دورة قاجاریه و گنبدخانه و رواق شاه عباسی و صحن حسینیه دسترسی دارد که آخرین صحن آن بیگلربیگی نامیده می شود که به خانة متولی باشی ختم می گردد. این مجموعه طی شش قرن بنا شده و تداوم معماری ایران را در شش قرن گذشته و به صورت زیبایی به تماشا گذارده است.

بیشترین توسعة این مجموعه در دوران قاجاریه انجام شده و معماران آن (رواق و صحن میرداماد) استاد "کمال الدین حسین" و بانی آن بکتاش خان , صحن حسینیه "استاد رضا" و بانی آن "عبدالحمید میرزا" می باشد.

صحن وکیل الملکی و رواقها نیز به دستور وکیل الملک اول و دوم در سالهای 1285 ه.ق. بناگردیده است.

عناصر تزئینی مجموعه شامل کاشیکاری , کاربندی , مقرنس , گچبری و نقاشی است.

آستانه ماهان

ماهان در 42 کیلومتری جنوب شرقی کرمان در مسیر راه کرمان به بم واقع شده است. آرمگاه شاه نعمت الله ولی , عارف مشهور , عامل اصلی شهرت و آبادانی ماهان بوده است. شاه نعمت الله ولی که نام وی نورالدین بوده از 731 تا 834 هجری قمری می زیسته , زادگاه وی حلب بوده و دوران کودکی و نوجوانی را در کرمان گذرانده است. شاه نعمت الله علاوه بر مقام عرفان در شعر و ادب هم پایگاهی والا داشته و دیوانی از قصیده و غزل و مثنی و رباعی دارد .

مرگ این عارف بزرگ در سال 834 هجری اتفاق افتاده است. مزار وی یکی از باصفاترین بقعه های ایران است .

بنای اصلی آستانه ماهان متعلق به نیمه اول قرن نهم هجری قمری (840 هجری قمری ) است که بعدا" ساختمانهایی به بنای اولیه اضافه شده است. این الحاقات بیشتر متعلق به دوران شاه عباس اول صفوی و محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار و عصر حاضر می باشد .

قدیمی ترین قسمت آستانه گنبدی است که بر مزار شاه قرار دارد , این گنبد در سال 840 هجری قمری به هزینه و دستور احمد شاه بهمنی دکنی که از ارادتمندان شاه بود , ساخته شده است. کتیبه بقعه ای که احمد شاه دکنی برمزار شاه نعمت الله در ماهان ساخته هنوز باقی است .

آستانه شاهکاری است از هنر معماری شش قرن اخیر با تلفیقی از فضای معماری مقبول و باغسازی بسیار فرح انگیز و صفایی عارفه .

بارگاه شاه نعمت الله از ورودی شمالی شامل صحن اتابکی , صحن وکیل الملکی , رواق شاه عباسی , چله خانه , صحن میرداماد (حسینیه ) و سردرد محمد شاهی می باشد. به طور کلی مجموعه ابنیه آستانه شامل : سردر و گلدسته های آن , صحن حسینیه (میرداماد ) , صحن ورواق شاه عباسی ( مورخ سال 998 هجری قمری ) , حرم و مرقد , گنبد , رواق جنوبی , چله خانه , آرمگاه شاه خلیل , رواق شمالی , صحن وکیل الملکی واماکن و مقابر دیگری نیز می باشد.

گنبد زیرین مزار شاه دارای کاربندی بسیار زیباست و گنبد روئین با کاشیکاری فیروزه ای مزین شده و بر گریوگنبد عبرات " یا مقلب القلوب و الابصار و سبحان الله و الحمدالله و لااله الا الله و الله اکبر " با خط بنایی از کاشی به چشم می خورد . سه طرف مرقد را رواق وکیل الملکی احاطه نموده و در طرف جنوب گنبد رواق شاه عباسی قرار دارد.

درهای زیبای مقبره عمل " علیشاه نجار " می باشد. بر بدنه شمالی سردر ورودی به حرم , داخل رواق شاه عباسی سنگ زیبایی مزین به نام دوازده امام (ع) نصب است که شخصی به نام قطب الدین نذر شاه نموده است . در زاویه جنوب شرقی حرم , دری خاتمکاری است که به چله خانه باز می شده و اکنون چله خانه جزو رواق شده است .

چله خانه احتمالا" قبل از عصر صفویه ساخته شده که در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده اند. تزئینات داخل آن بنا به تنوع رنگها مربوط به دوران بعد از تیموریان است. چله خان نیز مانند گنبد از قدیمی ترین آثار ساختمانی مجموعه است . در شرقی , رواق شرقی , به صحن دلگشایی باز می شود که سی ودو متر عرض و چهل و چهار متر ارتفاع دارد. بانی این صحن , محمد اسماعیل خان وکیل الملک می باشد .

 از ملحقات آستانه کاروانسرائی است از دوره قاجاریه که کنار ضلع غربی آستانه قرار گرفته است.

این کاروانسرا که ورودی آن در جهت شمال واقع شده از شاه نشین و صحن و حجره هائی دراطراف تشکیل می شده است این کاروانسرا به مرور به صورت نیمه مخروبه در آمده و عملا" استفاده ای از آن نمی شد تا اینکه برنامه تعمیرات احیای کامل کاروانسرا انجام گردید. قبر امیر نظام گروسی در جنوب ایوان وکیل الملکی قرار دارد .

در آستانه شاه نعمت الله موزه ای است که در آن اشیای نسبتا"نفیسی وجود دارد. دراین موزه دو صفحه از قرآنی باقی مانده که به خط کوفی است وسبک نگارش آن , تاریخ کتاب را مطمئنا" از هشتصد سال پیشتر می برد .

آسیاب شهداد:

سردر بنا آجری با طاق جناقی است و طرفین ورودی دو سکو بنا گردیده است. ورودی بنا به دالان طویلی منتهی می شود. طرفین دالان 3 فضا قرار گرفته که انبار غله و اتاق آسیابان بوده است. تزئینات بکار رفته در بنا شامل کاربندی های آجری است که زیر گنبد هشتی آسیاب اجرا شده , نوارهای هندسی خشتی بکار رفته در برج نگهبانی آسیاب نیز از جمله تزئینات موجود در بناست.

آسیاب هشتم کوهبنان:

بادگیر چپقی:

این بادگیر از آثار دوران پهلوی است که به لحاظ ارزشهای فرهنگی و هنری که تلفیقی از معماری و صنعت است , بنا گردیده است. بادگیر مشهور با شبکه های هندسی منظم آن که در زیر بادگیر قرار دارد , بر روی فضاهای مستطیل شکل شمالی - شرقی قرار گرفته که هوای اطراف را با عبور از کانالهای تهویه به درون فضاها که در واقع تابستان نشین خانه بوده , می فرستاده است. این بادگیر از آثار منحصر به فرد معماری است و گفته شده که ملهم از دودکش کشتیهای قدیمی بوده است. از جمله تزئینات بکار رفته در بنا مجموعه لوله های چپقی شکل بادگیر است که دهانه آنها به چهار جهت باز است. بدنة خارجی لوله های بادگیر با قطعات کوچک آجرهای هندسی شش ضلعی تزئین شده است.

باغ شاهزاده ماهان ( باغ سالار , باغ حمید آباد )

باغ شاهزاده که در شش کیلومتری ماهان قرار دارد به دستور " عبدالحمید میرزا فرمانفرما " حاکم کرمان در اواخر دوره قاجار بنا گردیده است. این باغ هرچند از باغ سازی و معماری اروپایی (فرانسوی ) متاثر است. حال و هوای محلی هم هنوز در آن موج می زند این باغ دارای قسمتهای مختلف از آنجمله عمارت سردر, عمارت شاه نشین و حمام می باشد. عمارت سردر باغ بنایی است دو طبقه که تقریبا" به صورت منفرد ساخته شده است. طبقه همکف آن از طبقه اول حجیم تر و پرتواست به علت آنکه ساختمان نیمه تمام باقی مانده است , جز بخشهای مختصری از نمای طبقه همکف , فاقد نماسازی و تزئینات است.

از قسمتهای دیگر ارزشمند این باغ شبکه آبرسانی و حوضهای آب و فواره های آن است. که بصورت پلکانی است. باغ شاهزاده به وسیله اداره فرهنگ و هنر وقت خریداری گردیده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و تعمیرات استحفاظی آن در دست انجام می باشد.

باغ موزه هرندی

یکی از نکات موردتوجه تاریخی ،‌ توقف "رضاخان" در مسیر آخرین سفر تبعیدیش در این منزل می باشد و به همین مناسبت قسمتی از باغ توسط مالک به وزارت فرهنگ و هنر وقت اهداء گردید و درنهایت سایر بخشهای آن خریداری گردید. مجموعه باغ هرندی که در زمان احداث آن خارج از شهر کرمان قرار داشت‌ ، کلیه ویژگیهای یک باغ-امارت ایرانی را دارا بوده است.

از جمله قسمتهای باغ می توان ساختمان اندرونی ، بیرونی ، بهارخواب ، حمام ،‌آشپزخانه ،‌اتاق های مستخدمین ، گاوگرد (گاوچاه) ، حوض و آب نما ، اصطبل و درختان میوه را نام برد که بر اثر مرور زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است ، که میتوان به تخریب اصطبل و انبارها ، تبدیل آشپزخانه به ساختمان اداری اشاره کرد.

آب رسانی درختان میوه این باغ از چاه و گاوگرد باغ تأمین می شده و گاوگرد و تجهیزات آن در ضلع جنوبی باغ قرار دارد.

ساختمان موجود در این باغ اکنون به عنوان موزه منطقه ای استان کرمان مورد بهره برداری قرار گرفته است. در حال حاضر در طبقه همکف این ساختمان ، موزه سازهای سنتی استادمسعود و در طبقه فوقانی آن موزه باستان شناسی قرار دارد.

از اهداف مهم موزه باستان شناسی معرفی تمدن های کهن منطقه جنوبشرق ایران و ارتباط آنها با تمدنهای همجوار می باشد.

باغ موزه هرندی

مجموعه باغ موزه هرندی و بنای موجود در آن مربوط به اواخر دوره قاجار است. این مجموعه توسط مرحوم "عدل السلطان" بنا گردید و در سال 1313 شمسی به مرحوم "ابوالقاسم هرندی" فروخته شد.

یکی از نکات موردتوجه تاریخی ،‌ توقف "رضاخان" در مسیر آخرین سفر تبعیدیش در این منزل می باشد و به همین مناسبت قسمتی از باغ توسط مالک به وزارت فرهنگ و هنر وقت اهداء گردید و درنهایت سایر بخشهای آن خریداری گردید. مجموعه باغ هرندی که در زمان احداث آن خارج از شهر کرمان قرار داشت‌ ، کلیه ویژگیهای یک باغ-امارت ایرانی را دارا بوده است.

از جمله قسمتهای باغ می توان ساختمان اندرونی ، بیرونی ، بهارخواب ، حمام ،‌آشپزخانه ،‌اتاق های مستخدمین ، گاوگرد (گاوچاه) ، حوض و آب نما ، اصطبل و درختان میوه را نام برد که بر اثر مرور زمان دستخوش تغییرات زیادی شده است ، که میتوان به تخریب اصطبل و انبارها ، تبدیل آشپزخانه به ساختمان اداری اشاره کرد.

آب رسانی درختان میوه این باغ از چاه و گاوگرد باغ تأمین می شده و گاوگرد و تجهیزات آن در ضلع جنوبی باغ قرار دارد.

ساختمان موجود در این باغ اکنون به عنوان موزه منطقه ای استان کرمان مورد بهره برداری قرار گرفته است. در حال حاضر در طبقه همکف این ساختمان ، موزه سازهای سنتی استادمسعود و در طبقه فوقانی آن موزه باستان شناسی قرار دارد.

از اهداف مهم موزه باستان شناسی معرفی تمدن های کهن منطقه جنوبشرق ایران و ارتباط آنها با تمدنهای همجوار می باشد.

ابنیه داخل شهر کرمان

باغ موزه هرندی  مجموعه گنجعلیخان 

مجموعه ابراهیم خان  مشتاقیه

مجموعه حاج آقا علی  قلعه دختر و قلعه اردشیر

مجموعه وکیل

 گنبد سبز(قبه سبز , گنبد ترک آباد , مدرسه عصمتیه , مدرسه قطبیه )

مقبره خواجه اتابک برغوج (بزقش ) گنبد جبلیه

یخدان مویدی  مسجد جامع مظفری

مسجد پامنار مسجد ملک ( مسجد امام )

یخدان مؤیدی:

یخدان مؤیدی در خارج از شهر کرمان قرار داشته و اکنون به علت توسعه در جوار خیابان ابوحامد واقع شده است.

عناصر تشکیل دهندة یخدانها عبارتند از: مخزن , حصار , استخر و چالة یخ. پلان مخزن دایره شکل است که گنبدی از نوع "بَستو" بر روی آن احداث کرده اند.

حصار آن نسبتاً بلند و 12 متر ارتفاع دارد. مصالح بنا خشت خام و ملات گل است. کاربری یخدان در گذشته نگهداری یخ برای ایام تابستان مردم شهر بوده است.

این بنا در اواخر دورة صفویه بنا شده و نام "مؤیدی" از آن نظر است که قنات مشهور به مؤیدی آب آن را تأمین می نموده است.

قلعه دختر و قلعه اردشیر:

در داخل شهر کرمان بر فراز تپه های مرتفع شرقی شهر بقایای دیدنی دو قلعه بزرگ به چشم می خورد که از قبل از اسلام به یادگار مانده است یکی از آنها قلعه اردشیر است که بر فراز تپه مرتفع جنوبشرقی قرار دارد.

وضع طبیعی آن باعث شده است که آن را "قلعه کوه" بنامند. دیواره های قلعه از خشت خام ضخیم ساخته شده است. این قلعه را "اردشیر ساسانی" بنا نهاده است.

قلعه دیگر معروف به "قلعه دختر" یا "آتشکده آناهیتا" (ناهید - آناهیتا) است.

قلعه دختر به "قلعه کهنه" نیز مشهور است. مصالح بکار رفته در این دو قلعه تنها خشت خام و گل رس است. بقایای قلعه دختر دورنمای گذشته دراز این شهر و نام آن یادآور پرستش آناهیتای باستانی ؛ ایزدبانوی آب و باروری است.

مجموعه وکیل:

این مجموعه در حاشیة بازار بزرگ و در مرکز شهر قدیم واقع است. عناصر مجموعه عبارتند از: بازار به طول 200متر , حمام و کاروانسرا که مساحت مجموعه قریب 8000مترمربع است. این مجموعه به دستور "وکیل الملک اول" مرحوم محمداسماعیل خان نوری اسفندیاری و در سال 1286 ه.ق. بنا شده است. تزئینات سرا , کاشی معقلی با طرحهای هندسی است و معماری آن از نوع چهار ایوانی می باشد. معماری بازار با الهام از دوران صفویه است و حمام از طرح حمامهای سنتی بهره برده است.

کاربری فصاها عبارت است از: بازار , حمام , چایخانه سنتی و قرار است از سرای آن به عنوان هتل استفاده گردد.

مجموعه ابراهیم خان:

این مجموعه در ضلع شمالی مجموعه گنجعلیخان و در جوار میدان گنجعلیخان واقع گردیده است. بانی آن "ابراهیم خان ظهیرالدوله" حاکم کرمان در زمان فتح علیشاه قاجار است و در سال 1231 ه.ق. بنا شده است.

مجموعه شامل: مدرسه , حمام , آب انبار و بازار است. مساحت مجموعه قریب 4500 مترمربع است و کاربری فضاها عبارت است از: حمام , حمام سنتی , مدرسه , حوزه علمیه , بازار , بازار زرگرها.

معماری این مجموعه با الهام از معماری عصر صفویه بنا شده و یکی از مجموعه هایی است که کاشی خشتی هفت رنگ عنصر تزئینی غالب در آن می باشد.

مقبره مشتاقیه:

مقبره مشتاقیه که به سه گنبد نیز شهرت دارد , از آثار دوران قاجاریه می باشد که در گذشته در جوار قبرستان کهنه و خارج از حصار شهر قرار داشته و سه گنبد بر روی قبور مشتاق علیشاه , شیخ اسماعیل و کوثرعلیشاه بنا گردید. مشتاق علیشاه از متصوفین قرن سیزدهم هجری قمری است که در سال 1206 ه.ق. سنگسار گردید. آثار تزئینی مجموعه مشتاقیه , کاشیکاری , نقاشی , گچبری , کاربندی و مقرنس می باشد.

مقبره خواجه اتابک:

مقبره خواجه اتابک در محلة مشهور به پامنار بنا شده و از آثار اواخر قرن ششم هجری و مربوط به دوران سلجوقی می باشد. این بنا محل دفن "خواجه محمد اتابک" از رجال دوران سلجوقیان است. پلان بنا هشت ضلعی است که در داخل فضایی مربع داردو عنصر تزئینی غالب در این بنا گچبری است و سنگ محراب زیبایی در ضلع غربی آن نصب است و کتیبه هایی زیبا با خط کوفی دارد. تزئینات تمامی بنا با کاشیهای فیروزه ای مزین شده است.

مجموعه گنجعلیخان:

این مجموعه در مرکز شهر قدیم و در حاشیة بازار قرار دارد. مساحت مجموعه 11000 مترمربع و عناصر مجموعه عبارتند از: میدان , در ضلع جنوبی حمام , در ضلع شمالی ضرابخانه , در ضلع شرقی مدرسه و کاروانسرا , در ضلع غربی آب انبار واقع گردیده و در سه جناح آن بازارهای گنجعلیخان قرار دارد که بازار مسگرها و بخشی از راستة اصلی را تشکیل می دهد. معمار مجموعه "استادسلطان محمد معمار یزدی" و بانی آن گنجعلیخان ؛ حاکم کرمان در سالهای 1005 الی 1029 ه.ق. می باشد.

همچنین چهار مسجد در چهار جناح میدان قرار داشته که فعلاً سه باب آن باقیمانده و زیباترین آنها مسجد ضلع شرقی در جوار کاروانسرا است که موزه ای از هنرهای تزئینی به شمار می آید.

معماری بناهای مجموعه عبارت است از:

1-کاروانسرا از نوع چهار ایوانی

2-ضرابخانه چهارطاقی

3-حمام به شیوة حمامهای سنتی ایران

4-آب انبار , دهلیزی پله دار با مخزن پلان مربع مستطیل.

کاربری فضاها عبارتند از:

ضربخانه , موزه سکه - حمام , موزه مردمشناسی - کاروانسرا , دانشکده هنر و در نظر است از آب انبار به عنوان موزه مس استفاده گردد.

مسجد ملک:

این مسجد یکی از بزرگترین مساجد شهر کرمان است که در خیابان امام واقع شده و اولین جامع شهر کرمان بوده است. این بنا در سال 477 ه.ق. و به دستور تورانشاه سلجوقی احداث شده است که در طول ایام تغییرات و تبدیلات زیادی در آن صورت گرفته است. از آثار دوران سلجوقی سه محراب در ضلع غربی , یک محراب در شبستان مشهور به امام حسن (مربوط به دوران قبل از سلجوقیان) و برج آجری ضلع شمال شرقی می باشد.

تعمیراتی در عصر صفویه و قاجاریه در آن صورت گرفته و نقشة بنا از نوع مساجد چهار ایوانی است و تزئینات ظاهری آن کاشیکاری از نوع معرق و معقلی می باشد.

مسجد جامع مظفری:

این مسجد که در قبرستان کهنه بناشده است , در گذشته بیرون از دروازه شهر قرار داشته و بانی آن "سلطان محمدمظفر" از امرای آل مظفر بوده است. این بنا که در سال 750 ه.ق. احداث گردیده است قریب 4000 مترمربع مساحت دارد. نقشه بنا از نوع چهار ایوانی است . سر در شرقی آن با ارتفاعی بلند احداث گردیده و طرحهای متنوع کاشیکاری , زینت بخش آن است. تزئینات مهم نماهای داخلی کاشیکاری معقلی می باشد. معمار مسجد اهل خراسان بوده و محمد نام داشته است.

گنبد جبلیه:

در شرق کرمان و در امتداد خیابان زریسف واقع گردیده و باتوجه به نوع مصالح به جبال سنگ ویا گنبد جبلیه و گنبد گنج مشهور شده است.

معماری بنا مربوط به دوران سلجوقیان است که تعمیراتی در طول زمان بر روی آن به انجام رسیده است. از جمله احداث گنبد آن در 25 سال گذشته صورت پذیرفته است. تزئینات منحصر به فردی در بالای قوسهای آن قرار دارد که موردتوجه صاحبنظران است. نقشة بنا هشت ضلعی است که بعد از تبدیل به 16 و 32 گنبد را بر آن استوار نموده اند.

بیمارستان نوریه:

این بیمارستان بعد از بیمارستان مرسلین و به دستور خان ملقب به ظهیرالممالک فرزند حاج خسروخان , نوة ابراهیم خان ظهیرالدوله و در سال 1296 شمسی بنا شده است و ظهیرالممالک اموال و املاک خود را بر آن وقف نموده است. بیمارستان مزبور با توجه به اسناد و مدارک در سال 1299 شمسی آغاز بکار نموده و تاریخ ثبت شده بر پیشانی سر در شال 1338 شمسی می باشد. این بیمارستان اکنون در حال فعالیت است و به صورت رایگان عمل می نماید. معماری سر در تلفیقی از الگوهای فرنگی است و تزئینات آن آجرکاری با طرحهای مختلف می باشد.

خانه پرداختی:

خانة پرداختی از بناهای دورة قاجار است که در انتهای کوچة آتشکده در خیابان زریسف واقع شده است. خانة پرداختی دارای حیاط مرکزی بوده و به صورت چهار کله ای در اطراف آب نمایی سنگی می باشد. فضاها و اتاقها در جبهه های شمالی و جنوبی و غربی بوده و در جبهة شرقی مهتابی با سکوی یک متری وجود دارد که غیرمسقف بوده و برای استفاده از آفتاب می باشد. در جبهة غربی تالاری وجود دارد که دو راهروی قرینه در طرفین آن دیده می شود. در طرفین دو راهرو ، یک اتاق 3دری و یک اتاق 2دری قرار دارد. در جبهة شمالی نیز تالاری در وسط وجود دارد. راه ارتباطی خانه به محیط بیرون از طریق راهرویی است منتهی به هشتی با شکل هندسی هشت ضلع کامل که در سقف آن کاربندی زیبایی داشته و خورشید زیبایی نیز در نرکز گنبد دارد. کاربری ساختمان در حال حاضر مسکونی می باشد که به صورت موقت در بعضی مواقع سال مورداستفاده نی باشد. تزئینات ساختمان نیز شمسه های گچی و طرحهای ساختی بر قالبهای موجود در نماهای ساختمان و آجرکاری در پائین ساختمان می باشد. مالکیت ساختمان شخصی و تحت مالکیت آقای پرداختی است که از زرتشتیان خریداری شده است. به دلیل نگهداری خوب این بنا احتیاجی به مرمت ندارد.

خانة آقای منفرد:

خانة آقای منفرد از بناهای دورة پهلوی بوده و در کوچه ای منشعب از خیابان آلاشت در محلة معروف به اسلامیت واقع است. بنای این ساختمان در یک جبهه واقع بوده و رو به جنوب دارد و از شمال به کوچه منتهی می شود. ورودی به خانه شامل یک سردر و یک هشتی با طرح کامل هشت و یک راهرو با طرح هشتی نگین می باشد. بنا بدون درنظرگرفتن ورودی متقارن بوده که دارای یک تالار 5 دهنه در مرکز و دو اتاق 2دری در طرفین می باشد. محور طولی تالار با محور طولی حیاط یکی است. در پشت تالار اتاق دودری وجود دارد که بوسیله دو راهرو می توان به آن رسید ، جلوی ورودی اتاق از راهروها هشتی تعبیه شده است. درحال حاضر خانه به دو قسمت تقسیم شده است که ورودی به این دو بخش از دو راهروی طرفین 5دری می باشد. کاربری منزل فوق درحال حاضر مسکونی و به صورت اجاره نشینی می باشد. مالکیت بنا شخصی بوده و به غیراز آجرکاری نمای حیاط و تزئینات دیگری ندارد و اقدام مرمتی خاصی نیز برای آن انجام نشده است.

باغ شماره 1:

این باغ در خیابان مدیریت - خیابان سجادیه واقع شده است و از طرف شرق و غرب و شمال منتهی به منازل مسکونی و حصارهای باغ است. طرح باغ به صورت باغهای قدیم با کوشک مرکزی می باشد. در سمتهای غرب و شمال غرب باغ نیز بناهایی دیده می شود که بناهای سمت غرب انبار و سمت شمال غرب آب انبار می باشد. کوشک مرکزی به صورت هشت ضلعی در مرکز باغ قرار دارد. چهار فضای اصلی بر روی چهار جهت اصلی قرار دارند که از یک سو از طریق جداری شامل سه دریها به فضاب آزاد و از روی دیگر رو به مرکز بنا دارند. فضای مرکزی یک هشت و نیم هشت با کاربندی زیبا می باشد. در مرکز هشتی آب نمایی وجود دارد. درحدفاصل جرز دیوار مابین صفحه های اصلی چهار فضا با ابعاد 5/2*5/2 به صورت شش ضلعی وجود دارد که فقط فضای جبهه شمال غربی به فضای بیرون دسترسی دارد. ساختمان چون برای اقامت کوتاه مدت بوده است ، فضای خدماتی ندارد. درحال حاضر باغ به دلیل خشکسالی به زمین بایر بدل شده است. تزئینات ساختمان در کوشک مرکزی شامل کاربندیهای زیبا با روکش سیم گل است. باتوجه به اینکه هیچگونه اقدام مرمتی برای ساختمان انجام نشده است فقط لایه های سطحی آن تخریب شده است.

باغ شماره 2:

باغ شماره 2 در کنار خیابان مدیریت - خیابان سجادیه می باشد. از جانب شمال به خیابان و از جانب شرق به باغ مجاور و از جنوب به بیمارستان نوریه و از غرب به کوچه مابین دو باغ محدود می باشد. این باغ و ساختمان مانند باغهای این منطقه مربوط به دورة قاجار می باشد. ساختمان باغ چسبیده به یکی از جبهه های باغ واقع شده است. در جلوی ساختمان یک زمین باز و وسیع قرار دارد که در گذشته برای کشت و زرع مورداستفاده قرار می گرفته است. باغ دارای آب نمایی در کنار جبهه جنوبی می باشد که بازتاب کننده نمای ساختمان بوده است. طبقة پائین ساختمان شامل بناهای خدماتی مانند مطبخ و آب انبار و حیاط خدماتی و اصطبل قسمت شاه نشین در طبقه اول واقع است و از شمال تا جنوب ساختمان ادامه دارد.

فضای مرکزی 10 درب دارد که به صورت مساوی در طرفین شمال و جنوب واقع اند. ساختمان دارای آب انبار می باشد. درحال حاضر ساختمان مذکور متروکه بوده و فقط کاربری انبار دارد. مالکیت بنا شحصی بوده و تزئیناتی در حال حاضر در آن به چشم نمی خورد و تاکنون مرمتی برای آن بعمل نیامده است.

باغ شماره 3:

باغ شماره 3 در کنار باغ شماره 2 با فاصلة یک کوچه اختصاصی و در خیابان مدیریت - خیابان سجادیه واقع است و مانند دو باغ گذشته مربوط به دورة قاجاریه است. این باغ دارای بنایی دو طبقه در انتهای باغ می باشد. در طبقه همکف مرکزیت بنا را گاوگرد دارد. اتاقهای دیگر به دور آن قرار دارند و اتاق میانی نیز راه دسترس به گاوگرد است. در طبقه اول نیز پلان مانند همکف است. راه دسترس به طبقه اول دو پلکان زیبا و تزئین شده می باشد. در طبقه اول در ضلع شمالی ایوانی وجود دارد. بناهای خدماتی نیز در ضلع غربی باغ قرار دارند. از تناسبات طلایی در ساخت باغ استفاده شده است. تزئینات باغ علاوه بر چشم انداز زیبای آن ، ترکیب آجر و کاشی به صورت معقلی می باشد. این باغ خصوصی بوده و هیچگونه اقدام مرمتی در آن صورت نگرفته است.

از دیگر بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام گنبد جبلیه است که به نامه گنبد گبری نیز در تواریخ آمده است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام (ساسانیان) نسبت داده می شود (گویا آتشکده ی بوده است - یا قبر یکی از زرتشتیان) اما در جایی اشاره ی نیز شده است که بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این که به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعاً چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

در کرمان در مورد این بنا این گونه شایع است که در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحکام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبک ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

نخستین مساجد ایرانی، در اصل همان آتشکده ها بودند که به مسجد تبدیل شدند. از همان اوایل اسلام، معماری دینی غرب و شرق ایران از نفوذ معماری عرب مصون ماند و مساجد مسلمین ایران به سبک ایرانی ساخته شد. به گفته تاریخ کرمان نخستین بنای معماری پس از حمله اعراب به ایران، مسجدی بود در بم.

وزیری مولف تاریخ کرمان در این خصوص آورده: عبدالله بن موسوم به مسجد حضرت رسول است ساخت و پاره ی چوب از شجره ی که مؤمنان در آن با حضرت ختمی مآب بیعت کرده بودند (بیعت حدیبیه) با خود داشت در محراب آن قرار داد.

در کتاب تاریخ هنرهای ملی در مورد معماری این مسجد آمده: در باقی مانده های بخشی از دیوار یک مسجد که در بم به جای مانده و احتمالاً از آغاز قرن اول هجری است همین طاق نماها دیده می شود و ستون های کوچک چسبیده به دیوار که این طاق نماها را از هم متمایز می کند، همان است که در طاق کسری به کار رفته و بعدها نمونه آن را خلفای عباسی در ساختن دروازه بغداد به کار برده اند به طور کلی در مورد ویژگی های معماری ایران در قرون اولیه ظهور اسلام می توان به این شاخص ها اشاره کرد:

1 ) بعضی بناهای عهد ساسانی را عیناً به اسلام نسبت داده اند.

2) معماری ایرانی روش خود را با خصوصیات قبل از اسلام ولی با قیافه اسلامی تعقیب کرده است.

معماری در قرون چهار و پنج و شش هجری تحول و توسعه فوق العاده ی یافت. در جریان این تحول و توسعه بیش از پیش به عناصر معماری ساسانی توجه شده، به نحوی که تقریباً در همه بناهای آن دوره جداگانه یا با هم به کار رفت. این تحول و توسعه در آغاز مربوط به ظهور سلسله های محلی ایرانی است که سعی در احیای سنت های ایران باستان داشتند. 

توجه و اهتمام سلسله های مزبور و تعقیب راه آنان در زمان سلسله های بعدی از نظر هنری از جمله معماری به ثمر رسید و در قرن های چهارم تا ششم هجری بارور شد.

در این دوره ها در کرمان با توجه به منابع تاریخی برمی خوریم به اقداماتی که در زمان ابوعلی محمد بن الیاس (322 - 356) صورت گرفته است شامل تعمیرات ارگ بم و تعمیر گنبد جبلیه، هم چنین به مجموعه ای اشاره شده است که بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل قلعه کوه و خندق و عمارت بارور و دروازه خبیص و قلعه نو و بعضی از قلعه کهن است.

معماری در کرمان در عهد سلجوقیان رشد و تکامل سریعی داشت. در دوره ترکان سلجوقی که در اواسط قرن پنجم هجری به صورت فاتحان نامتمدن به سمت مغرب و داخل ایران رانده شدند زمام امور مملکتی به دست کارمندان و کارگزاران ایرانی بود و تاثیر آنان بر فرهنگ و هنر یران اندک بوده است.

در دوره سلجوقیان و هم چنین در دوره ایلخانان ساختمان های دینی از قبیل مساجد و مدارس و زیارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هی غیردینی رجحان داده شد. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آوردند. آجرکاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید و طرح های زیبای آجری، فرم های خفته و راسته، بادبزنی، بافت حصیری، برآمدگی و فرورفتگی و ایجاد کتیبه از آجر از مشخصات معماری سلجوقیان است. گچ بری جایگزین کتیبه ها و تزیینات آجری شد. از این پس محراب ها و دیوارها با طرح های برجسته گچ بری تزیین می شدند. رنگ و تزیینات گچ بری به رنگ فیروزه ی در معماری تزیینی سلجوقی راه می یابد.

مسجد جامع یکی از آثار کهن و قدیمی شهر تاریخی ارومیه است و در خیابان اقبال قرار دارد. این مسجد در میان بازار قدیمی شهر واقع شده و یکی از ارکان اصلی بافت قدیمی شهر است. برخی از محققین معتقدند این بنا ابتدا آتشکده بود و بعد از تسلط مسلمین ویران شد و سپس در قرن هفتم هـ . ق بر روی آن مسجدی ساخته شد. به اعتقاد این گروه از محققین سبک تزیینات، گچ بری ها، ستون بندی ها و طاق های مسجد عیناً شبیه به سبک معماری سلجوقیان است.

این مسجد دارای آثاری از دوره های مختلف است:

شبستان گنبددار قدیمی: هسته اولیه بنا را این مجموعه تشکیل می دهد و حاوی کلیه مشخصات معماری اسلامی است. به احتمال قریب به یقین این بخش مربوط به دوره سلجوقیان (قرن ششم هـ.ق) به بعد است. محراب مسجد با گچ بری نفیس در این قسمت قرار دارد و در تاریخ 676هـ.ق- در زمان حکومت ایلخانان- به بهترین نحو ساخته شده است.

چهل ستون متصل به شبستان گنبددار: زمان ساخت آن جدیدتر از شبستان اولی به نظر می رسد و در خاک برداری از کف آن مقداری اشیای متعلق به دوره ایلخانان به دست آمده است. این چهل ستون به خاطر صدمات وارد ه چندین بار مرمت شده است.

حجره های قدیمی اطراف صحن مسجد: این حجره ها مربوط به اوایل دوره زندیه است. براساس سنگ نوشته موجود زمان احداث آن 1184 هـ.ق است.

بخش نوساز اطراف صحن: این مجموعه به جای بافت قدیمی ساخته شده و بیشتر مربوط به دو دهه اخیراست.

مصالح به کار رفته در اجزای مختلف ساختمان مسجد نیز متفاوت است. شبستان گنبددار و چهل ستون با دو نوع مصالح- قسمت تحتانی و قسمت های بالایی آن از آجر- ساخته شده است.

 از مهم ترین عوامل تزیینی مسجد کتیبه های کوفی دور گنبد و گچ بری محراب آن است.

تاکنون رجال و مشاهیر بزرگ و نام آوری در زمینه های مختلف علمی، هنری، سیاسی و... از این سرزمین کهن برخاسته و هر یک توانسته اند با خلق آثار و اقدامات ارزشمند، تاثیری بسزا در پیشبرد فرهنگ ملی داشته باشند. شخصیت هایی چون عمادالدین زکریای قزوینی جغرافی دان و صاحب کتاب "عجایب المخلوقات"، حمدالله مستوفی مورخ و شاعر، عبید زاکانی شاعر و طنز پرداز، شهید ثالث، میرعماد استاد بزرگ خوشنویسی، ملا خلیل بن غازی قزوینی (ملاخلیلا) فقیه و مفسر دوره صفوی، عماد الکتاب خوشنویس چیره دست، رییس المجاهدین سردار گروه مردمی انقلاب مشروطه، سید اشرف الدین حسینی (نسیم شمال) طنزپرداز آزادی خواه، عارف قزوینی آزادی خواه و شاعر ملی، علامه علی اکبر دهخدا گردآورنده فرهنگ سترگ دهخدا، علامه محمد قزوینی محقق و مصحح متون ادبی، علامه سید ابوالحسن رفیعی استاد حکمت و فلسفه، ابوالحسن اقبال آذر (اقبال سلطان) خواننده چیره دست آواز ایران، لامع قزوینی شاعر معاصر، دکتر سید محمد دبیر سیاقی محقق و محصص متون ادبی، دکتر احسان اشراقی محقق و مورخ، محمد علی رجایی رییس جمهور شهید و...

منبع: میراث فرهنگی استان قزوین

کردستان را باید مهد موسیقی ایرانی قلمداد کرد، زیرا موسیقی کردی با موسیقی های باستانی ایران نسبتی تمام و کمال دارد. در میان انواع بی نظیر موسیقی کردی، "هوره" و "شمشال" از همه قدیمی ترند. قدمت برخی از انواع موسیقی، به بیش از هزار سال و حتی به پیش از ظهور اسلام در ایران می رسد.

موسیقی کردی را از لحاظ قدمت شاید بتوان به دو گروه تقسیم کرد:

موسیقی باستانی که با عناوینی چون هوره، موره، لوره و سیاچمانه (سیاه چشمان)، چوپی و نغمه های سماعی- سنتی شناخته می شود و عموماً بدون کلمات اضافی بر اشعار ده هجایی استوار است. نوع آیینی این موسیقی، مرثیه گون و وصف حال آن را حقیقی و نوع غنایی آن را مجاز می دانند.

گروه دوم در برگیرنده نغماتی چون صمد لچکی، مقام الله ویسی، مقام کوچه باغی، صمد مسگری و ترانه های ملودیک است که بر اشعار مجازی و گاه عروضی استوارند.

بیت خوانی:

در کردستان نوع دیگری از موسیقی وجود دارد که به آن "بیت خوانی" می گویند که احتمالاً مترادف "گاتاخوانی" یا "گاساخوانی" است. بیت خوانی مبتنی بر نغمه ای کاملاً ساده و بدون رعایت وزن و قافیه و نظم است که در بیان جنگ سرداران و بزرگان دینی و آیینی و ملی اجرا می شود.

اصولاً موسیقی در کردستان در چند بخش اجرا می شود:

موسیقی مقامی:

 مقام های کردی عبارت اند از: الاویسی، هیران و قطار. در این مقام ها نوازندگان شماری از گوشه های موسیقی ملی ایران را که در دستگاه ها و مقام های موسیقی ملی تجلی یافته، به سبک ویژه ای می نوازند.

بخشی از گوشه های موسیقی مقامی کهن ایران در این سرزمین حفظ شده است. مقام های موسیقی کردی از نظر پیوستگی فرهنگی کردها با سایر اقوام ایرانی و نیز دارا بودن جلوه های کهن موسیقی ایرانی، از ارزش بسیار برخوردار است.

موسیقی آوازی:

این موسیقی در دو سبک و شیوه به نام های هوره و سیاچمانه اجرا می شود. به نظر می رسد که واژه هوره از "اهورا" یا "اهوره" گرفته شده باشد. "هوره" آوازهای کهن است که در بعضی از انواع آن، روایت های مربوط به ادیان باستان ایرانی و تقدس " آگر" (آتش) یافت می شود. اشعار آن مجازی است و از این لحاظ شباهت با اوستا دارد.

در گذشته اوستا را با لحنی آهنگین می خواندند. به این ترتیب شاید بتوان گفت هوره خوانی" همان "اهوراخوانی" بوده که در وصف "سرور دانایان" خوانده می شد.

موسیقی مذهبی: موسیقی مذهبی به دو صورت اجرا می شود:

موسیقی عزا:

که چمری نیز نامیده می شود، مراسمی است که در سوگ بزرگی، پهلوانی و یا رییسی اجرا می شود. شیوه اجرای مراسم و عظمت آن یادآور سوگ سیاوش است.

نوای ماه رمضان:

(سحری و بیدار باش) نوای ویژه ماه رمضان که در زمان سحر و مغرب برای آگاهی مردم اجرا می شود، دارای دو نوا و ریتم است.

موسیقی حماسی:

این موسیقی به نام "هه ل په رکی" یا "هه ل په رین" شهرت دارد و به معنی حمله کردن است. این رقص قدمتی بسیار کهن دارد و از روزگار پرستش خدایان در دوران مهرپرستی که در مهرابه ها اجرا می شد، به یادگار مانده است.

مراسم "هه ل په رکی" عبارت از هفت ریتم اصلی است که به ترتیب با ساز و همراهی اجرا کنندگان انجام می شود. ریتم آن از کند و آرام و گریان شروع می شود و به ریتم هیجانی (سجار) پایان می یابد. در میان آن ریتم های دیگری مانند سی پا، فتاحی و پشت پا، زنگی و خانومیری، فتاح پاشایی، گه ریان، شه لان، چه پی، سقزی، کرماشانی و مریوانی نیز با دوزله و ضرب اجرا می شود.

ریتم های "هه ل په رکی" شامل ریتم های گریان، چپ و راست. لبلان، خان امیری، سجار، شلان و آروغان است. از این میان ریتم چپ و راست (فتاحی و پشت پا) در همه مناطق عشایر ایران اجرا می شود.

ریتم گریان در منطقه سنندج و اطراف آن تا مرزهای سقز در شمال و همدان و کرمانشاه در جنوب اجرا می شود. در مریوان ریتم سه پا معروف به راستا و "هه ل گردن" اجرا می شود.

مراسم ذکر در تکیه های دراویش قادری با نواختن دف و نی در جم خانه های اهل حق در کرمانشاهان و اورامانات با نواختن دف و تنبور اجرا می شود.

رقص سونه یا رقص مرغابی با آهنگ لبلان اجرا می شود.

موسیقی سوارکاران:

مراسم اسب دوانی در سراسر روستاها و دشت های استان کردستان با آیین و مراسم خاص، در جشن ها و آیین های ملی مردم انجام می شود.

این مراسم با نوای سواران که از ریتم تندی برخوردار است. همراه می شود. در مراسم عروسی- چون در روستاها عروس را با اسب به خانه داماد می برند- نوای سواران با ریتمی آرام و ملایم اجرا می شود.

سازهای محلی

شمشال: از قدیمی ترین و رایج ترین سازهای کردستان، شمشال است که در واقع همان نی چوپان است و از لوله فلزی ساخته شده و در مراسم عروسی و شادی همراه با آواز به صورت تک نوازی به کار می رود. این ساز در عزا نیز کاربرد دارد.

دف: یکی از سازهای سنتی خانقاه است که در مراسم ذکر نواخته می شود و گاهی با "طاس" همراه است.

طاس: سازی کوبه ای است که کاسه آن از جنس مس است و روی آن پوست می کشند و با چوب، تسمه چرمی یا لاستیکی بر آن می کوبند. استفاده از طاس در مرحله ذکر و قیام صورت می گیرد.

از دیگر سازهای محلی می توان از سورنا، دوزله و نرم نای نام برد که با آنها همه نوع آهنگی نواخته می شود. این سازها به ویژه در آهنگ های رقص که با دهل، دایره یا تمبک همراهی می شود، کاربرد دارد. توسط این ساز نغماتی با عناوین حیران، گریان، فتاح پاشایی، لبلان، زنگی، زنگی، سه جار و شلان اجرا می شود.

منبع:سیمای میراث فرهنگی کردستان

 زندگینامه آیت الله العظمی خامنه ای

 گذار تقویم، بیست و هشتم صفر سال 1318 هجری شمسی را نشان می داد که منزل محقر و ساده پدریش با تولد ایشان که دومین فرزند خانواده بود حال و هوای تازه یافت. پدر معظم له از علمای زاهد و بنام مشهد بود که سالها در این شهر منبع فیوضات بسیاری برای طلاب به شمار می رفت. دوران کودکی را در دامان مادری که از شیفتگان خاندان اهل بیت اطهار بود گذراند و به تدریج با ملکات اخلاقی یک خانواده روحانی و اهل علم خو گرفت و آشنا شد. پدر ایشان حجت الاسلام حاج سید جواد خامنه ای و مادرشان صبیه حجت الاسلام سید هاشم نجف آبادی، سعی بلیغی در تربیت فرزند خود داشته و در دوران طفولیت زمینه شناخت و آشنایی او را با معارف اسلامی فراهم ساختند.

جد ایشان آقا سید حسین خامنه ای از علمای آذربایجانی های مقیم نجف  و از روحانیون مشهور و مبارز دوران مشروطه بود. او نماینده مردم تبریز در مجلس شورای ملی شد و علیه نابسامانی موجود در جامعه و استبداد پهلوی قیام کرد و پس از سالها مبارزه، در تبریز به شهادت رسید. سید علی خامنه ای از چهار سالگی آموزش قرآن را در مکتب خانه آغاز کرد و در هفت سالگی راهی دبستان شد و پس از پایان تحصیلات دوران ابتدایی، دوره سه ساله سیکل اول دبیرستان را پشت سر گذاشته و به موازات طی دروس کلاسیک به تحصیلات طلبگی در مدرسه نواب ادامه داد و در سن 18 سالگی همزمان بااخذ دیپلم متوسطه موفق به گذراندن دروس سطح در نزد پدرشان و اساتید دیگر حوزه مشهد مانند حاج هاشم قزوینی و حاج سید احمد مدرس یزدی شد. ایشان سپس دو سال از درس خارج خود را در مشهد در خدمت آیت الله میلانی گذراند و شوق آشنایی با حوزه های علمیه جهان تشیع و موانست با شیوه های تدریس در مراکز علمی اسلامی او را در سال 1326 به نجف کشاند و مدت دو سال در آنجا اقامت کرد. اواخر سال 37 به قم عزیمت کرد و در محضر اساتیدی چون آیت الله العظمی بروجردی، حضرت امام خمینی و آیت الله العظمی حائری به کسب فیض پرداخت. او که در حوزه علمیه مشهد نشو و نما نموده و جوانه های نبوغ و استعداد در وجودش متبلور شده بود، در حوزه قم و در محضر درس امام خمینی با فقه و اصول خو گرفت و عطر مبارز و شمیم نهضت را شنید و به جان خریدار شد. ایشان همچنین در مدت اقامت در قم از محضر درس فلسفه علامه طباطبایی استفاده نمود.

شروع مبارزات:

حوزه علمیه قم در سال 41 با ندای حضرت امام خمینی (ره) به پا خاست و شوری دیگر در این مرکز علم و تقوی و جهاد پدید آمد. ندای قیام و مبارزه از حوزه علیمه قم به سایر حوزه های علمیه دینی نیز منتقل گردید که مهمترین آنها حوزه بزرگ مشهد بود. آیت الله العظمی خامنه ای در این مورد نقش سازنده و عظیمی را ایفا نمود و ضمن فعالیتهایی که در قم داشت ارتباط خود را با علما و طلاب مشهد تقویت کرد، و کوشید با استفاده از فعالیتهای سایر علمای خراسان هرچه بیشتر و بهتر طلاب را تجهیز نمایند. این فعالیتها آنچنان موثر و چشمگیر بود که در سال 42 از طرف امام مأموریت یافتند سه پیام را به مشهد ببرند. سه پیامی که با محرم سرنوشت سازی که 15 خرداد در آن اتفاق افتاد ارتباط داشت.

پیام اول: برای علما، خطبا و منبریها و سران هیئتهای مذهبی، درباره حمله به اسرائیل و مساله فیضیه.

پیام دوم: برای مرحوم آیت الله میلانی.

پیام سوم: برای حاج آقا حسن قمی.

این رسالت بخوبی به انجام رسید و پیامها توانست موجب تشدید مبارزات در خراسان گردد. آیت الله العظمی خامنه ای در این سفر گوشه هایی از این پیامها را در شهرهای بین راه روی منبر برای مردم خواندند و همه جا بذر قیام را پاشیدند. سپس با تنی چند از دوستان متعهد قرار گذاشتند به شهرهای مختلف استان سفر کنند و به ترتیبی که امام خمینی معین فرموده بودند. از روز هفتم محرم آن سال، مسائل روز و اوضاع سیاسی و اجتماعی و مساله فیضیه و نقشه های پنهانی رژیم را برای مردم شرح دهند و این بدان علت بود که پس از جریان انجمنهای ایالتی و ولایتی و قضایای رفراندوم قلابی شاه و ضدیت او با اسلام و علماء و روحانیت و فاجعه ای که درفیضیه پدید آمد و نیز عزای عمومی نوروز سال 42 زمینه برای قیام عمومی علیه رژیم ستمشاهی پدید می آمد.  محرم آن سال بهترین موقعیت را به دست داد، لذا امام و روحانیت به بهترین نحو از آن استفاده کردند.  و از روز هفتم مطالب اساسی و حقایق با نهایت صراحت برای مردم بیان گردید و مقرر شد تا چهره منفور شاه از پس نقاب اصلاح طلبی برای مردم آشکار گردد. سهم آیت الله العظمی خامنه ای شهر بیرجند شد که مرکز قدرت و سیطره رژیم و به اصطلاح تیول اسدالله علم نخست وزیر وقت بود. حضرت آیت الله العظمی خامنه ای پس از ورود به بیرجند از روز سوم محرم منبر می روند و با آگاهی بخشیدن به مردم نهضت را شروع می نمایند. ایشان روز هفتم محرم که جمعیت کثیری در مجلس شرکت کرده بودند قضایای مدرسه را با حالی پر شور و بیانی گیرا گفته و مردم را بطور عجیبی متأثر و آگاه می کنند. این منبر در شهر خیلی صدا می کند و فردا صبح در مجلس دیگری که در منزل شخصی بود جمعیت عظیمی می آیند و آنجا نیز مسائل روز مطرح می گردد. شهر بیرجند در این دو روز به شدت منقلب شده بود و مردم آمادگی خاصی پیدا کرده بودند. صبح روز نهم (روز تاسوعا) حضرت آیت الله العظمی خامنه ای منبر داغی می روند و اوضاع به گونه ای می شود که عوامل رژیم به شدت نگران می شوند. و با اینکه در روزهای تاسوعا و عاشورا معمولا روحانیون را دستگیر نمی کردند ولی از شدت وحشت ایشان را دستگیر می کنند. ایشان را 2 روز در بیرجند نگه می دارند و سپس به مشهد برده و به تحویل ساواک مشهد می دهند اما همین دستگیری نیز اثر مهمی در بیداری مردم می گذارد. اثرات این فعالیتها و پیامها به گونه ای بود که در محرم آن سال مشهد پس از تهران بیشترین دردسر را برای رژیم فراهم کرد. به همین علت طاغوت با حضرت آیت الله العظمی خامنه ای که رسول آن پیامها بود و خود نقش اساسی در قیام مردم داشت با شدت و خشونتی برخورد کرد که تا آن موقع سابقه نداشت با روحانیون اینگونه رفتاری بشود. یعنی ابتدا ایشان را به ساواک و از آنجا به زندانی مخروبه در دژبان می برند که حتی از وسایل اولیه زندان هم محروم باشند. پس از آزادی از زندان مجددا به مبارزه پرداخته و با دوستان قرار می گذارند هرکدام به یک نقطه از کشور بروند و حقایق را افشا نمایند. این سفرها و حرکت دسته جمعی آن هم پس از 15 خرداد و بازداشت حضرت امام، بسیار ارزشمند بود و دامنه آن که اکثر شهرها و روستاها را در بر می گرفت رژیم را مستأصل و وحشت زده کرد و لذا عکس العمل شدیدی نشان داد.

ماه رمضان سال 42 که مصادف با  سالگرد رفراندوم قلابی شاه بود، امام خمینی در حبس بودند اما در غیاب ایشان روحانیت و بخصوص شاگردان نزدیک امام به کار پرداختند و برای آگاهی دادن به مردم به اطراف کشور رفتند. ایشان در کرمان دو سه روزی به سخنرانی و دیدار و مذاکره با علما و طلاب و افراد مبارز می پردازند وسپس به زاهدان می روند. در زاهدان در مسجد جامع منبر می روند که استقبال خوبی از سوی مردم  می شود. شب شانزدهم رمضان که تولد حضرت امام حسن مجتبی (ع) بود سخنرانی داغ و پرشوری ایراد کرده و صراحتا مسائل را مطرح می نمایند که همان شب توسط ساواک دستگیر و با هواپیما به تهران فرستاده می شوند. ایشان را به زندان قزل قلعه تحویل می دهند و حدود دو ماه این زندان طول می کشد که مدتی به صورت انفرادی و همراه با توهین و شکنجه های شدید بود. با وجود این، پس از آزادی، اولین اقدام ایشان که نشان دهنده شجاعت معظم له است، رفتن به دیدار امام در منزلی واقع در قیطریه، که زندان محترمانه!! ایشان بود، می باشد. معظم له به همراهی ده نفر دیگر از روحانیت جلسه ای تشکیل داده و درباره ایجاد تشکیلاتی مخفی به مذاکره می پردازند. هدف از تشکیلات، متشکل کردن کلیه فعالیتهای حوزه علمیه قم و سپس مردم در جهت و خط امام بود. در سال 44 این تشکیلات لو می رود و آیت الله العظمی خامنه ای به تهران آمده و در تهران با آقای هاشمی رفسنجانی همخانه می شوند. مدتی قبل از این حادثه مقام معظم رهبری به علت ترجمه کتاب آینده در قلمرو اسلام مجبور به ترک شهر مشهد شدند زیرا مطالب این کتاب و بخصوص مقدمه و پاورقی های ایشان، ساواک را به شدت نگران کرده بود. ساواک کتاب را در چاپخانه توقیف کرده و دو نفر از مسئولین چاپخانه را دستگیر می کند، و با این وجود کتاب از طریق دیگر چاپ و پخش می شود.

روز چهاردهم فروردین 46 حضرت آیت الله العظمی خامنه ای در مشهد برای چندمین بار دستگیر و زندانی می شوند این بار زندان ایشان حدود چهار ماه طول می کشد. پس از آزادی در مشهد اقامت می کنند و به کارهای دینی و علمی بخصوص تشکیل کلاسهای تفسیر قرآن کریم می پردازند و ضمن آن به سازماندهی طلاب مشغول می شوند. در زلزله ویرانگر منطقه فردوس و کاخک و گناباد که خرابی و تلفات زیادی به بار آورد حضرت آیت الله العظمی خامنه ای با تعدادی از روحانیون و طلاب و بازاریان به آن سامان رفته و بطور چشمگیری اوضاع را مرتب نمودند. ساواک بیشتر از قبل نسبت به ایشان حساس شده و بارها درس تفسیر ایشان را تعطیل کرد. در سال 46 مجددا ایشان در قم دستگیر شده ولی همان روز آزاد می شوند. در سال 49 پس از فوت مرحوم آیت الله حکیم در رابطه با تبلیغ خط امام و مرجعیت ایشان دستگیر شدند و مدت بیش از چهار ماه در زندان بودند و پس از آزادی مجدداً به فعالیت پرداختند. از جمله در تهران در انجمن اسلامی مهندسین در محرم سال 49 شبهای تاسوعا و عاشورا درباره حدیث (من رای سلطان جائرا .....) سخنرانی بسیار پرشور و حماسه ای کردند که همه را تحت تأثیر قرارداد و پس از آن گروههای مسلح زیر زمینی با ایشان تماس گرفته و در ارتباط با همین گروههای مسلح در سال 50 پس از عملیات انفجار دکلهای برق در هنگام جشنهای دو هزار و پانصدمین سال ستمشاهی، ایشان دستگیر و این بار تحت شکنجه های شدید قرار می گیرند و در سلولی تاریک و نمور و بدون هیچگونه روشنایی زندانی می شوند. و علیرغم این همه فشار، با مقاومت دلیرانه این روحانی شجاع و آزاده روبرو می شوند و نمی توانند از او چیزی بدست آورند، به ناچار پس از پنجاه و چند روز (حدود دو ماه) وی را آزاد می سازند. ایشان دوباره به فعالیت مشغول می شوند. این بار مسجد امام حسن که آن موقع مسجد کوچکی بود به پایگاه ها اضافه می شود و آیت الله العظمی خامنه ای در آن به اصرار عده ای از علاقمندان به اقامه نماز جماعت و درس تفسیر می پردازند. و بدین ترتیب علاوه بر ارتباطهای مخفی و محدود، ارتباط مستقیم شبانه روزی از طریق مسجد با توده های مردم نیز اضافه می شود. بعد از مدتی از ایشان برای امامت جماعت مسجد کرامت نزدیک باغ نادری مشهد که یکی از شلوغترین و حساسترین نقاط این شهر است، دعوت به عمل می آید که به علت ازدحام مردم و استقبال شدید توده های انبوه، ساواک مسجد را برای مدتی تعطیل می کند. این نوع فعالیت خیلی موثر بوده مورد توجه همه به خصوص شهید مطهری و شهید باهنر قرار گرفت.

مرحوم آیت الله طالقانی صریح می گفتند که آقای خامنه ای امید آینده است و مشهد که می روید حتما با ایشان دیدار نمائید. این فعالیتها موجب شد که ایشان تحت مراقبت ویژه بوده و همواره با احضار به ساواک مورد بازجویی قرار گیرند و یا منزل ایشان را محاصره و از رفت و آمد افراد ممانعت به عمل آورند وبه تدریج درسهای ایشان را نیز با زور تعطیل نمایند.

و بالاخره هم در دیماه سال 53 ایشان را دستگیر و به تهران آورده در زندان و شکنجه گاه مخوف ساواک یعنی کمیته مبارزه با خرابکاری به طور انفرادی محبوس می کنند. این دوره از زندان حدود دو ماه به طول انجامید و تمام این مدت در سلولهای انفرادی یا دو سه نفره همراه با شکنجه های شدید گذشت. علیرغم همه این فشارها و شکنجه ها ساواک مخوف شاه، نتوانست پی به اسرار این شاگرد مقاوم امام ببرد و حتی نتوانست مدرکی ولو کوچک از ایشان به دست آورد که وی را به دادگاه بفرستد و محکومیتی برای او بگیرد. لذا به ناچار در زمستان 54 ایشان را رها ساختند و معظم له دوباره به مشهد رفتند و باز مبارزه و جهاد خستگی ناپذیر را دنبال کردند. این بار مسئولیتها بسیار شدیدتر از گذشته بود. با اوج گرفتن مبارزات و آشکار شدن انحراف در سازمان منافقین و احساس روحانیت و مردم به لزوم تشکلی اسلامی که در رأس آن به جای افراد عادی و سیاسی افرادی روحانی و آشنای به فقه و سیاست باشند، در مشهد هسته اولیه تشکلی اسلامی با رهبری امام و مدیریت روحانیت متعهد و انقلابی شکل یافت. خبر این تشکیلات را به زندان برای علمای دربند مثل آقای هاشمی رفسنجانی و .... می فرستند و آنها هم تأیید می کنند. شهید مطهری هم در همان سال در پیامی که از نجف از طرف امام آورده بودند مبارزین سابقه دار را گردهم جمع می کنند.  همین ارتباطات باعث گردید که تظاهرات عظیم سالهای 56 ـ 57 سازمان یابد که نقش آیت الله العظمی خامنه ای در پایه گذاری این تشکل بسیار قابل توجه است. آن هم تشکلی که به خاطر خدا و جهاد و شهادت پدید آمده بود نه برای قدرت طلبی و به دست آوردن موقعیت و مقام.

تبعید به ایرانشهر:

در گیرودار این فعالیتها و در نقطه اوجگیری انقلاب اسلامی در سال 56 رژیم ستمگر با نهایت خشونت ایشان را دستگیر می کند و پس از چند شب زندان ایشان را به ایرانشهر تبعید می نماید. اما تبعید و آب و هوای گرم و دمدار ایرانشهر کمتر از آن بود که این مظهر جهاد و تلاش و مبارزه را آرام سازد. بلکه آنجا نیز از فرصت استفاده کرده در ایجاد وحدت و همبستگی بین نیروهای مبارز آن سامان و نیز وحدت بین برادران شیعه و سنی می کوشند و موفقیت زیادی به دست می آورند. و با تماس با مردم و تبلیغ و برطرف ساختن مشکلات و محرومیتهای این استان نقش مهمی در توجه مردم به امام و روحانیت و اسلام و انقلاب ایفا می کنند. انفاقاً در آن سال در ایرانشهر سیلی می آید که منجر به بی خانمان شدن و صدمه دیدن عده زیای از مردم می شود.آیت الله العظمی خامنه ای با استفاده از تجربه فردوس و گناباد یک گروه از روحانیون و طلاب را بسیج می کنند. و گروه امداد روحانیت را تشکیل می دهند. و این گروه به قدری در کار امداد و تبلیغ و تحریک و تشجیع مردم موفق می شود که ساواک وحشت می کند. ایشان را احضار کرده و رئیس ساواک به معظم له می گوید:

(دیشب در کمیسیون امنیت شهربانی به ساواک گفتم شما چقدر بی عرضه هستید که هیچ کاری نکردید. یک تبعیدی ببینید اینجا چه اوضاعی درست کرده!).

این تبعید تا سال 57 طول می کشد و در این سال با اوجگیری انقلاب و بیرون رفتن کنترل اوضاع از دست رژیم، آیت الله العظمی خامنه ای به مشهد باز می گردند و بیش از پیش به فعالیت می پردازند.

 فعالیتهای دوران انقلاب

شورای انقلاب اسلامی:

مسلماً پس از مقام رهبری یکی از مهمترین ارکانی که در پیروزی انقلاب و اداره آن پس از پیروزی نقش اساسی داشته است، شورای انقلاب اسلامی است. آیت الله العظمی خامنه ای در مورد اعضا شورای انقلاب می فرمایند: (البته شورای انقلاب به مقتضای مصلحت روز، افراد دیگری را هم پذیرفت که دارای خطوط سیاسی دیگری بودند و به تدریج چهره آنها روشن گردید اما آن گروه که پایه و اساس انقلاب بودند و حافظ اصول و حدود و معیارها بیشتر همین برادران بودند. اینها با همه سختیهایی که کار با افراد لیبرال و مهره هایی مانند بنی صدر در برداشت به خاطر انقلاب و مصالح امت اسلامی تحمل کردند و با سعی و کوشش کارها را به سامان رساندند ضمن اینکه در مواقع لزوم در مقابل آن افراد مقاومت لازم را می نمودند).

کمیته استقبال از امام:

هسته اصلی تظاهرات و راهپیمایی ها، در سالهای 56 ـ 57 گروههایی بودند که تحت مدیریت شهید مظلوم آیت الله بهشتی و شهید مطهری و شهید باهنر و یارانشان اداره می شدند. و هسته های اصلی در شهرستانها نیز روحانیونی از قبیل شهید آیت الله صدوقی، شهید آیت الله دستغیب و........ بودند که در ارتباط با هسته اصلی قرار داشتند. در استان خراسان شاخص ترین فرد روحانیت مبارز حضرت آیت الله خامنه ای بود که در مرکزیت همه تظاهرات و راهپیمایی ها قرار داشتند. حاصل این جریانات به فرار شاه و بازگشت امام خمینی انجامید و برای اداره امور استقبال کمیته استقبال از امام پدید آمد که پایگاه آن در مدرسه رفاه بود. امام که به کشور تشریف آوردند کمیته های مختلف در مدرسه رفاه و علوی تشکیل و یا اگر قبلا تشکیل شده بود به کار خود با نظم و جدیت بیشتری ادامه داد. آیت العظمی خامنه ای مسئولیت تبلیغات دفتر امام را به دوش گرفت و این قسمت از کار را که بسیار کارشاق و پر زحمتی بود بخوبی اداره کردند. خاطرات این روزهای پر هیجان که هر لحظه خبری نو و حادثه ای جدید پدید می آمد و ملت ما پایه های ستم دو هزار و چند ساله خودکامان و جلادان شاهنشاهی را در هم می ریخت باید به طور جداگانه نوشته شود. اما از بین همه آنها، باید گفت ا آیت الله العظمی خامنه ای بخوبی توانستند توطئه ها را به بهترین نحو خنثی نمایند.

اولین مقاله از صدای جمهوری اسلامی:

از کارهای خوبی که در دفتر تبلیغات امام صورت گرفت انتشار نشریه ای به نام امام بود که به یاد اقامت امام در تهران چند شماره منتشر گردید. حضرت آیت الله خامنه ای چند مقاله در این نشریه به یادگار نوشتند و جالب است که روز 22 بهمن که رادیو به دست مردم افتاد مقاله ای که ایشان تحت عنوان «پس از نخستین پیروزی» نوشته بودند اولین مقاله ای بود که در رادیو خوانده شد.

مأموریت به سیستان و بلوچستان:

در فروردین ماه 58 از طرف امام خمینی مامور رسیدگی به اوضاع و خواسته های استان سیستان و بلوچستان شدند و خدمات ارزنده ای در آن سامان به مردم محروم و رنجدیده آن استان نمودند.

نماینده شورای انقلاب در وزارت دفاع:

در سال 58 نماینده شورای انقلاب اسلامی در وزارت دفاع شدند و سپس مسئولیت معاونت وزیر دفاع را نیز پذیرفتند و در این مسئولیتها خدماتی ارائه کردند.

سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی:

در سال 58 حضرت آیت الله خامنه ای سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عهده گرفته و توانستند آنجا را سر و سامان دهند.

رسیدگی به امور دانشجویان:

آیت الله العظمی خامنه ای همیشه مورد توجه نسل جوان و دانشگاهی بوده و لذا بنا به تمایل امام، دانشجویان مسائل خود را با ایشان در میان می گذاشتند.

امامت جمعه تهران:

پس از فوت مرحوم آیت الله طالقانی امام امت طی حکمی آیت الله العظمی خامنه ای را به امامت جمعه تهران منصوب فرمودند.

نمایندگی مجلس شورای اسلامی:

با شروع انتخابات مجلس شورای اسلامی دوره اول، آیت الله العظمی خامنه ای از سوی ائتلاف بزرگ که از روحانیت مبارز تهران و حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و برخی دیگر از انجمنها و سازمانها و گروههای اسلامی متشکل بود نامزد نمایندگی مجلس از تهران گردیدند و با اکثریت عظیم حدود یک میلیون و چهارصد هزار رای در دور اول به مجلس راه یافتند. در سال 59 از طرف امام به سمت مشاور معظم له در شورای عالی دفاع انتخاب گردیدند. در روز ششم تیرماه 1360 یعنی یک روز قبل از حادثه عظیم هفتم تیر در حالی که در خانه خدا (مسجد ابوذر) مشغول سخنرانی بودند مورد سوء قصد ناجوانمردانه منافقین قرار گرفته به شدت زخمی می شوند و به بیمارستان منتقل می گردند. اما خداوند متعال وجود پر برکت ایشان را برای خدمت به ملت مسلمان ایران حفظ کرده و به زودی پس از اینکه سلامت خود را باز یافتند دوباره همچون گذشته پرشور و با نشاط به انجام وظیفه در سنگرهای مختلف پرداختند.

نماز جمعه تاریخی:

سخنان ارزشمند امام جمعه تهران در نماز جمعه دشمن شکن مجموعه ای از معارف اسلامی و تحلیلهای سیاسی و رهنمودهای ارزنده است. و حماسه عظیم و پرشکوه نماز جمعه تاریخی و بی سابقه (مورخ 24/12/63) در حالی که انفجار در صف نمازگزاران چندین شهید و ده ها مجروح گرفته بود و موج انفجار جایگاه نماز جمعه را لرزانده و پاره های پیکر پاک شهدا را بر اندام دیگر نمازگزاران نماز جمعه پاشیده بود و از آسمان هواپیماهای آخرین مدل استکبار تهدید به بمباران می کرد و صبح آن روز تهران را بمباران کرده بود و صد هواپیما با شلیک مداوم خویش غوغائی بپا کرده بودند، ولی در سایه قدرت روحی امام جمعه و آرامش قلبی او و تأییدات الهی همه استوار و محکم برجای ماندند و صفها همچنان مرتب باقی ماند و امام جمعه با نهایت قدرت به خطبه ها ادامه داد بدون اینکه لرزشی در طنین صدای او پدید آید. و سپس نماز را در نهایت طمانینه و با توجه خاص خواند و دوست و دشمن را به شگفتی فرو برد و امام امت در پیام سال نو به آن اشاره کرده فرمودند: (من فراموش نمی کنم قصه روز جمعه را که آن طور با شکوه، با نورانیت و با استقامت گذشت، آن طور با طمانینه با آن صداهایی که می آمد. من ملاحظه می کردم، نگاه می کردم مخصوصاً نگاه می کردم ببینم در بین مردم چه وضعی هست. ندیدم حتی یک نفر را که تزلزلی در او پیدا بشود و آن وقت امام جمعه آن طور با آن طنین قوی صحبت کرد. مردم آن طور گوش کردند و فریاد زدند که ما برای شهادت آمدیم.)
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای پس از انفجار مقر ریاست جمهوری توسط منافقین و شهادت شهیدان رجایی (رئیس جمهور) و دکتر باهنر (نخست وزیر)، با اکثریت قاطع آرا ملت به ریاست جمهوری برگزیده شدند و سپس در پایان دوره اول مجدداً توسط ملت به دومین دوره ریاست جمهوری انتخاب گردیدند. با رحلت جانگداز حضرت امام خمینی (ره) مجلس خبرگان در 14 خرداد 68 به اتفاق آرا، ایشان را برای رهبری انقلاب اسلامی و امت بزرگ اسلام انتخاب نمودند و تا امروز با صلابت و نورانیت انقلاب اسلامی را به سمت همان اهداف وصولی که امام بزرگوار ترسیم فرموده بودند، هدایت نموده اند و به لطف الهی تا ظهور صاحب اصلی انقلاب، حضرت بقیه الله الاعظم، ارواحنا له الفدا با قدرت و محبوبیت روز افزون آن را هدایت خواهند فرمود.

فعالیتهای دوران انقلاب

شورای انقلاب اسلامی:

مسلماً پس از مقام رهبری یکی از مهمترین ارکانی که در پیروزی انقلاب و اداره آن پس از پیروزی نقش اساسی داشته است، شورای انقلاب اسلامی است. آیت الله العظمی خامنه ای در مورد اعضا شورای انقلاب می فرمایند: (البته شورای انقلاب به مقتضای مصلحت روز، افراد دیگری را هم پذیرفت که دارای خطوط سیاسی دیگری بودند و به تدریج چهره آنها روشن گردید اما آن گروه که پایه و اساس انقلاب بودند و حافظ اصول و حدود و معیارها بیشتر همین برادران بودند. اینها با همه سختیهایی که کار با افراد لیبرال و مهره هایی مانند بنی صدر در برداشت به خاطر انقلاب و مصالح امت اسلامی تحمل کردند و با سعی و کوشش کارها را به سامان رساندند ضمن اینکه در مواقع لزوم در مقابل آن افراد مقاومت لازم را می نمودند).

کمیته استقبال از امام:

هسته اصلی تظاهرات و راهپیمایی ها، در سالهای 56 ـ 57 گروههایی بودند که تحت مدیریت شهید مظلوم آیت الله بهشتی و شهید مطهری و شهید باهنر و یارانشان اداره می شدند. و هسته های اصلی در شهرستانها نیز روحانیونی از قبیل شهید آیت الله صدوقی، شهید آیت الله دستغیب و........ بودند که در ارتباط با هسته اصلی قرار داشتند. در استان خراسان شاخص ترین فرد روحانیت مبارز حضرت آیت الله خامنه ای بود که در مرکزیت همه تظاهرات و راهپیمایی ها قرار داشتند. حاصل این جریانات به فرار شاه و بازگشت امام خمینی انجامید و برای اداره امور استقبال کمیته استقبال از امام پدید آمد که پایگاه آن در مدرسه رفاه بود. امام که به کشور تشریف آوردند کمیته های مختلف در مدرسه رفاه و علوی تشکیل و یا اگر قبلا تشکیل شده بود به کار خود با نظم و جدیت بیشتری ادامه داد. آیت العظمی خامنه ای مسئولیت تبلیغات دفتر امام را به دوش گرفت و این قسمت از کار را که بسیار کارشاق و پر زحمتی بود بخوبی اداره کردند. خاطرات این روزهای پر هیجان که هر لحظه خبری نو و حادثه ای جدید پدید می آمد و ملت ما پایه های ستم دو هزار و چند ساله خودکامان و جلادان شاهنشاهی را در هم می ریخت باید به طور جداگانه نوشته شود. اما از بین همه آنها، باید گفت ا آیت الله العظمی خامنه ای بخوبی توانستند توطئه ها را به بهترین نحو خنثی نمایند.

اولین مقاله از صدای جمهوری اسلامی:

از کارهای خوبی که در دفتر تبلیغات امام صورت گرفت انتشار نشریه ای به نام امام بود که به یاد اقامت امام در تهران چند شماره منتشر گردید. حضرت آیت الله خامنه ای چند مقاله در این نشریه به یادگار نوشتند و جالب است که روز 22 بهمن که رادیو به دست مردم افتاد مقاله ای که ایشان تحت عنوان «پس از نخستین پیروزی» نوشته بودند اولین مقاله ای بود که در رادیو خوانده شد.

مأموریت به سیستان و بلوچستان:

در فروردین ماه 58 از طرف امام خمینی مامور رسیدگی به اوضاع و خواسته های استان سیستان و بلوچستان شدند و خدمات ارزنده ای در آن سامان به مردم محروم و رنجدیده آن استان نمودند.

نماینده شورای انقلاب در وزارت دفاع:

در سال 58 نماینده شورای انقلاب اسلامی در وزارت دفاع شدند و سپس مسئولیت معاونت وزیر دفاع را نیز پذیرفتند و در این مسئولیتها خدماتی ارائه کردند.

سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی:

در سال 58 حضرت آیت الله خامنه ای سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عهده گرفته و توانستند آنجا را سر و سامان دهند.

رسیدگی به امور دانشجویان:

آیت الله العظمی خامنه ای همیشه مورد توجه نسل جوان و دانشگاهی بوده و لذا بنا به تمایل امام، دانشجویان مسائل خود را با ایشان در میان می گذاشتند.

امامت جمعه تهران:

پس از فوت مرحوم آیت الله طالقانی امام امت طی حکمی آیت الله العظمی خامنه ای را به امامت جمعه تهران منصوب فرمودند.

نمایندگی مجلس شورای اسلامی:

با شروع انتخابات مجلس شورای اسلامی دوره اول، آیت الله العظمی خامنه ای از سوی ائتلاف بزرگ که از روحانیت مبارز تهران و حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و برخی دیگر از انجمنها و سازمانها و گروههای اسلامی متشکل بود نامزد نمایندگی مجلس از تهران گردیدند و با اکثریت عظیم حدود یک میلیون و چهارصد هزار رای در دور اول به مجلس راه یافتند. در سال 59 از طرف امام به سمت مشاور معظم له در شورای عالی دفاع انتخاب گردیدند. در روز ششم تیرماه 1360 یعنی یک روز قبل از حادثه عظیم هفتم تیر در حالی که در خانه خدا (مسجد ابوذر) مشغول سخنرانی بودند مورد سوء قصد ناجوانمردانه منافقین قرار گرفته به شدت زخمی می شوند و به بیمارستان منتقل می گردند. اما خداوند متعال وجود پر برکت ایشان را برای خدمت به ملت مسلمان ایران حفظ کرده و به زودی پس از اینکه سلامت خود را باز یافتند دوباره همچون گذشته پرشور و با نشاط به انجام وظیفه در سنگرهای مختلف پرداختند.

نماز جمعه تاریخی:

سخنان ارزشمند امام جمعه تهران در نماز جمعه دشمن شکن مجموعه ای از معارف اسلامی و تحلیلهای سیاسی و رهنمودهای ارزنده است. و حماسه عظیم و پرشکوه نماز جمعه تاریخی و بی سابقه (مورخ 24/12/63) در حالی که انفجار در صف نمازگزاران چندین شهید و ده ها مجروح گرفته بود و موج انفجار جایگاه نماز جمعه را لرزانده و پاره های پیکر پاک شهدا را بر اندام دیگر نمازگزاران نماز جمعه پاشیده بود و از آسمان هواپیماهای آخرین مدل استکبار تهدید به بمباران می کرد و صبح آن روز تهران را بمباران کرده بود و صد هواپیما با شلیک مداوم خویش غوغائی بپا کرده بودند، ولی در سایه قدرت روحی امام جمعه و آرامش قلبی او و تأییدات الهی همه استوار و محکم برجای ماندند و صفها همچنان مرتب باقی ماند و امام جمعه با نهایت قدرت به خطبه ها ادامه داد بدون اینکه لرزشی در طنین صدای او پدید آید. و سپس نماز را در نهایت طمانینه و با توجه خاص خواند و دوست و دشمن را به شگفتی فرو برد و امام امت در پیام سال نو به آن اشاره کرده فرمودند: (من فراموش نمی کنم قصه روز جمعه را که آن طور با شکوه، با نورانیت و با استقامت گذشت، آن طور با طمانینه با آن صداهایی که می آمد. من ملاحظه می کردم، نگاه می کردم مخصوصاً نگاه می کردم ببینم در بین مردم چه وضعی هست. ندیدم حتی یک نفر را که تزلزلی در او پیدا بشود و آن وقت امام جمعه آن طور با آن طنین قوی صحبت کرد. مردم آن طور گوش کردند و فریاد زدند که ما برای شهادت آمدیم.)
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای پس از انفجار مقر ریاست جمهوری توسط منافقین و شهادت شهیدان رجایی (رئیس جمهور) و دکتر باهنر (نخست وزیر)، با اکثریت قاطع آرا ملت به ریاست جمهوری برگزیده شدند و سپس در پایان دوره اول مجدداً توسط ملت به دومین دوره ریاست جمهوری انتخاب گردیدند. با رحلت جانگداز حضرت امام خمینی (ره) مجلس خبرگان در 14 خرداد 68 به اتفاق آرا، ایشان را برای رهبری انقلاب اسلامی و امت بزرگ اسلام انتخاب نمودند و تا امروز با صلابت و نورانیت انقلاب اسلامی را به سمت همان اهداف وصولی که امام بزرگوار ترسیم فرموده بودند، هدایت نموده اند و به لطف الهی تا ظهور صاحب اصلی انقلاب، حضرت بقیه الله الاعظم، ارواحنا له الفدا با قدرت و محبوبیت روز افزون آن را هدایت خواهند فرمود.

(مسجد مناره، مسجد جامع بوکان، مسجد حمامیان)

مسجد مناره

مسجد مناره با فاصله کمی از مسجد سردار در ضلع شمالی خیابان امام و در محله امیر نظامی شهر ارومیه قرار دارد. این مسجد بنایی است با مناره ای بلند و در دوره قاجار توسط دو تن به نام "حاج علی یارخان" و "حاج یدالله خان امیر نظمی افشار" ساخته شده است.

مناره مسجد در گوشه جنوب شرقی آن قرار دارد و کاربرد آجر در آن از نظم و دقت بسیاری برخورداراست. پوشش سقف و ستون های تالار اصلی از چوب است. دیوارهای جانبی با آجر کاری منظم، به خوبی بند کشی شده اند. 

 این ذوق در ساخت ستون های چوبی و تزیینات روی چوب و همچنین محراب این مسجد نیز دیده می شود.

مسجد جامع بوکان

این مسجد در بخش مرکزی و قدیمی شهرستان بوکان و در کنار تپه قدیمی مشهور به تپه قلعه سردار قرار دارد.

این مسجد شانزده گنبدی با طول و عرض 30×25 متر بر روی نه ستون احداث شده است. شش ستون اولیه آن از سنگ های آهکی تراش دار است. معمار این مسجد مرحوم "علی اصفهانی" از معماران ماهر و چیره دست آن زمان است.

مسجد حمامیان

این مسجد در کنار قریه حمامیان در شهرستان بوکان قرار دارد. بقایای مدرسه قدیمی حمامیان و وضوخانه آن همچنان سالم به جای مانده است. مسجد با نقشه مربع شکل و به صورت تک گنبدی با مصالح سنگ لاشه ای و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی به صورت دو لایه بنا شده است. بعد از احداث بنای مسجد، مدرسه ای در جوار آن ساخته شد و در فاصله سی متری آن نیز وضوخانه ای در ضلع شمال غربی مسجد احداث شد. مؤسس این مسجد مرحوم "محمود آقایی ایلخانی زاده" و  معمار آن مرحوم "معمار باشی مراغه ای" است.

منبع: میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

«یک نفر را مثل آقاى خامنه‌ای پیدا بکنید که متعهد به اسلام باشد و خدمتگزار، و بناى قلبى اش بر این باشد که به این ملت خدمت کند، پیدا نمى کنـید، ایشان را من سالهاى طولانى مى شناسم،.»

امام خمینى«قدس سره»

رهبر عالیقدر حضرت آیت الله سید على خامنه‌ای فرزند مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج سید جواد حسینى خامنه‌ای ، در روز 24 تیرماه 1318 برابر با 28 صفر 1358 قمرى در مشهد مقدس چشم به دنیا گشود. ایشان دومین پسر خانواده هستند. زندگى سید جواد خامنه‌ای مانند بیشتر روحانیون و مدرسّان علوم دینى، بسیار ساده بود. همسر و فرزندانش نیز معناى عمیق قناعت و ساده زیستى را از او یاد گرفته بودند و با آن خو داشتند.

رهبر بزرگوار در ضمن بیان نخستین خاطره هاى زندگى خود از وضع و حال زندگى خانواده شان چنین مى گویند:

«پدرم روحانى معروفى بود، امّا خیلى پارسا و گوشه گیر... زندگى ما به سختى مى گذشت. من یادم هست شب هایى اتفاق مى افتاد که در منزل ما شام نبود! مادرم با زحمت براى ما شام تهیّه مى کرد و... آن شام هم نان و کشمش بود»

امّا خانه اى را که خانواده سیّد جواد در آن زندگى مى کردند، رهبر انقلاب چنین توصیف مى کنند:
«منزل پدرى من که در آن متولد شده ام ـ تا چهارـ پنج سالگى من ـ یک خانه 60 ـ 70 مترى در محّله فقیر نشین مشهد بود که فقط یک اتاق داشت و یک زیر زمین تاریک و خفه اى! هنگامى که براى پدرم میهمان مى آمد (و معمولاً پدر بنا بر این که روحانى و محل مراجعه مردم بود، میهمان داشت) همه ما باید به زیر زمین مى رفتیم تا مهمان برود. بعد عدّه اى که به پدر ارادتى داشتند، زمین کوچکى را کنار این منزل خریده به آن اضافه کردند و ما داراى سه اتاق شدیم»

رهبرانقلاب از دوران کودکى در خانواده اى فقیر امّا روحانى و روحانى پرور و پاک و صمیمی، اینگونه پرورش یافت و از چهار سالگى به همراه برادر بزرگش سید محمد به مکتب سپرده شد تا الفبا و قرآن را یاد بگیرند. سپس، دو برادر دوران تحصیل ابتدایى را در مدرسه تازه تأسیس اسلامى «دارالتعّلیم دیانتى» گذراندند.

(مسجد چورس، مسجد داش آغلیان، مسجد سیدالشهداء)

مسجد چورس

این مسجد در شمال شرقی روستای "چورس" از توابع  چایپاره شهرستان خوی قرار دارد. این روستا در هفت کیلومتری جنوب شرقی بخش قره ضیاالدین و شمال شرقی شهرستان خوی واقع شده است.

نقشه مسجد به شکل مربع است. مسجد صحن ندارد و شبستان آن دارای چهار ستون سنگی تراشیده با سر ستون هایی با نقش ساده است. پوشش سقف مسجد به صورت طاق و گنبد است. محراب مسجد با اندود گچی به شکل ایوان که در دو طرف آن دو طاق کوچک وجود دارد، دیده می شود. مصالح عمده به کار رفته در این بنا سنگ و آجر است. نمای بیرونی مسجد در چهار ضلع آن دارای طاق نماست.

مسجد داش آغلیان

این مسجد در کوچه امیر دیوان شهرستان خوی قرار دارد و از مساجد آباد و دایر این شهر به شمار می رود. مساحت ساختمان مسجد در حدود چهار صد متر مربع است. سقف این مسجد بدون ستون چوب پوش است، همین امر یکی از ویژگی های معماری این مسجد محسوب می شود. بامی  شیروانی سقف آن را می پوشاند.

این مسجد دارای ایوانی با چهار ستون چوبی است. سر ستون ها کنده کاری شده اند. ستون های ایوان و رواق مسجد را به سه قسمت تقسیم کرده است. در وسط ستون ها این جمله دیده می شود:" از برکات حضرت مستطاب اجل مولانا الحاج شیخ عبدالوهاب النمازی دامه برکاته" که شاید تاریخ بنا یا تعمیر و یا بازسازی بعدی آن است.

در بنای مسجد از چوب، سنگ و آجر استفاده شده و بعد از پی ها، آجرها با ملاط آهک و شن روی هم چیده شده اند.

معمار ساختمان بیشتر ذوق و هنر خود را در برپایی طاق نما و تزیینات آجری پایه ها و هلال در مسجد انجام داده است. بالای این در، لوحه ای به ابعاد تقریبی 90×60 سانتی متر دیده می شود که حاوی نوشته هایی در چهار ستون است و متاسفانه به خاطر فرسایش آن خوانده نمی شود. در این مسجد، سنگی به نام "داش آغلیان" وجود دارد. این سنگ در محفظه ای نگهداری می شود و مورد احترام و زیارت مردم است.

مسجد سیدالشهداء

این مسجد قاجاری در بخش مرکزی شهرستان خوی، در ضلع شمالی خیابان انقلاب قرار دارد. ساختمان مسجد شامل شبستانی یک طبقه با سه فرش انداز و یک راهروی ورودی است. ترکیب و تناسب تالار و دالان ورودی  بسیار هماهنگ و تزیینات آجری در داخل گنبدهای سقف و گوشواره های مربوطه بسیار جالب توجه است. این مسجد هشت ستون تراشیده سنگی و پانزده طاق گنبدی شکل دارد. در ساختمان مسجد از دو نوع مصالح استفاده شده، تا ارتفاع شصت سانتی متری از سنگ و از این قسمت به بعد با آجر ساخته شده است.

این مسجد دارای تزیینات آجری در گنبد، سقف و گوشواره هایی با طرح لوزی مدور، ستاره و رسم تزیین های هندسی است. در سنگ نوشته ای که در انتهای ورودی مسجد نصب شده، ترکیب "یا غفور یا وودود" دیده می شود که با احتساب حروف ابجد برابر 1323 هـ. ق است و تاریخ خود سنگ نوشته اول رمضان1327 هـ. ق را نشان می دهد.

منبع: میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی

یکی دیگر از مساجد آباد و قدیمی شهرستان خوی مسجد شیخ است که در خیابان طالقانی و تقریباً روبروی بازار قدیمی این شهر قرار دارد. این مسجد در سال 1238 هـ . ق توسط " حسین خان بیات ماکویی"جهت اقامه نما "حاج شیخ محمد نمازی خوبی" ساخته شد. با این که بیش از صد و هشتاد سال از عمر این بنا می گذرد، ولی هم اکنون نیز از مساجد دایر و آباد خوی به حساب می آید.

این مسجد نام خود را از عالم فاضل و زاهد "حاج شیخ محمد" گرفته است. چون وی همواره در حال نماز خواندن بود، بدین جهت "نمازی" لقب گرفته بود. "حاج محمد" – داماد وی – در سال 1200 هـ.ق برای تدریس وی، مدرسه ای در کنار منزلش احداث کرد. این بنا هم اکنون نیز به نام مدرسه نمازی معروف است و تا به امروز صدها عالم به جهان اسلام تحویل داده است. این مجموعه زمانی مرکز علمی منطقه بود و طالبان علوم دینی را از قفقاز، ترکیه، زنوز، تسوج، ارومیه و نقاط دیگر به سوی خود جلب می کرد. در سال 1238هـ.ق در جنب مدرسه نمازی مسجد شیخ توسط حسین خان احداث شد تا مرحوم حاج شیخ محمد نمازی، نمازش را در آنجا اقامه نماید و از آن به بعد این مسجد به نام " مسجد شیخ" معروف شد.

ورودی مسجد از سمت خیابان به حیاط راه دارد و ورودی دیگر نیز در کوچه مقبره است. بر سر در این ورودی لوحه ای از مرمر دیده می شود. در کاشی کاری هلال یکی از پنجره های حیاط، تاریخ 396هـ.ق آمده است. محراب مسجد با مقرنس های گچی و گچ بری آیاتی از کلام الله مجید تزیین شده است.

منبع: میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی